الف‌) روح انسان در ابتدأ به صورت تدریجی یا دفعی به جسم انسان دمیده شده است‌؟ ب‌) ارواح انسان‌ها قبل از خلقت حضرت آدم‌غ خلق شده بودند و در رو

الف‌: روح انسان موجودی مجرد است و ساختمانی مغایر با ساختمان ماده دارد و اصول حاکم بر آن غیر از اصول حاکم بر ماده و خواص فیزیکی و شیمیایی آن است‌، و احکام ماده مثل حرکت‌، شکل‌، اندازه و قوانین مادی مثل تجزیه و ترکیب و... در آن راه ندارد; بنابراین‌، روح انسان به صورت دفعی در جسم بوجود آمده است‌. پیامبر گرامی‌مأمور می‌شود که بگوید: "قُل‌ِ الرُّوح‌ُ مِن‌ْ أَمْرِ رَبِّی وَ مَآ أُوتِیتُم مِّن‌َ الْعِلْم‌ِ إِلآ قَلِیلاً ;(اسرأ،85) ]از تو دربارة "روح‌" سؤال می‌کنند[ بگو: روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکی از دانش به شما داده نشده است‌." حضرت امام صادق‌در پاسخ ابوبصیر می‌فرماید: ]روح‌[ همان است که در همه جنبندگان وجود دارد، ابابصیر می‌گوید پرسیدم آن چیست‌؟ فرمود: از عالم ملکوت و از قدرت است‌."(ر.ک‌: بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 58، ص 26، مؤسسة الوفأ، بیروت‌.) دربارة بوجود آمدن ارواح انسان‌ها قبل از بدن‌های جسمانی و یا آن که هم زمان با بوجود آمدن بدن جسمانی بوده یا نه‌؟ دو نظر است‌: 1. برخی از دانشمندان همچون ملا صدرای شیرازی و علامه طباطبایی رحمة اللّه علیهما معتقدند که روح انسان قبل از بوجود آمدن بدن جسمانی وجود نداشته و بر اساس نظریة "حرکت جوهری‌" بعد از چهار ماهگی روح بوجود می‌آید. توضیح آن که هر انسانی پس از آن که مراحل تکامل جسمانی خود را تا مرحله پردازش و تسویه (بعد از چهار ماهگی‌) طی کرد از سوی خدا در او روح دمیده می‌شود; قرآن کریم می‌فرماید: "وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاْ ?ًِنسَـَن‌َ مِن سُلَـَـلَة‌ٍ مِّن طِین‌ٍ # ثُم‌َّ جَعَلْنَـَه‌ُ نُطْفَة‌ً فِی قَرَارٍ مَّکِین‌ٍ # ثُم‌َّ خَلَقْنَا النُّطْفَة‌َ عَلَقَة‌ً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَة‌َ مُضْغَة‌ً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَة‌َ عِظَـَمًا فَکَسَوْنَا الْعِظَـَم‌َ لَحْمًا ثُم‌َّ أَنشَأْنَـَه‌ُ خَلْقًا ءَاخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّه‌ُ أَحْسَن‌ُ الْخَـَـلِقِین‌َ ;(مؤمنون‌،12ـ14) ما انسان را از عصاره‌ای از گل آفریدیم‌، سپس آن را نطفه‌ای در قرارگاه مطمئن ]رحم‌[ قرار دادیم‌، سپس نطفه را به صورت علقه ]خون بسته‌[ و علقه را به صورت مضغه ]چیزی شبیه گوشت جویده‌[ و مضغه را به صورت استخوان‌هایی درآوردیم‌، از آن پس آن را آفرینش تازه‌ای ایجاد کردیم‌، بزرگ است خدایی که بهترین خلق کنندگان است‌!" بنابراین‌، بر اساس نظریه مذکور روح قبل از جسم نبوده و بعد از بوجود آمدن نطفه و سایر مراحل آن بعد از چهار ماهگی روح در جسم انسان‌ها دمیده می‌شود.(ر.ک‌: انسان‌شناسی‌، تدوین‌: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌;، ص 34ـ44، انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌;، قم‌.) 2. برخی از دانشمندان و حکما معتقدند که روح همیشه وجود داشته‌; ولی بعد از چهارماهگی در بدن دمیده شده و به پیکر می‌پیوندد.(ر.ک‌: تفسیر پیام قرآن‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 3، ص 107ـ119، انتشارات دارالکتب الاسلامیة‌، تهران / آموزش فلسفه‌، آیت اللّه محمد تقی مصباح یزدی‌، ج 2، ص 141ـ155، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی‌.) منظور از "نَفَخْت‌ُ فِیه‌ِ مِن رُّوحِی‌;(حجر،29) از روح خودم در او ]انسان‌[ دمیدم‌." این است که از آن جا که همه چیز (روح و جسم و...) مخلوق خداوند است و وجود مقدس او نه جسم دارد و نه روح‌; چنان که قرآن کریم می‌فرماید: "لَیْس‌َ کَمِثْلِه‌ِی شَی‌ْء;(شوری‌،11) هیچ چیز مانند او نیست‌." او هیچ مانند و مثلی ندارد; بنابراین اضافه روح به خدا (روحی‌) در آیه شریفه مذکور، اضافه حقیقی نیست‌; بلکه اضافه تشریفی است‌; یعنی چون روح انسان‌، موجودی شریف و پاک و با عظمتی است‌، خداوند متعال آن را به خود نسبت داده و این دلیل بر دمیده شدن روحی بسیار با عظمت درکالبد انسان است‌، همان گونه که خانه کعبه را به سبب عظمتش "بیت اللّه‌" و ماه مبارک رمضان را به علت عظمت و برکتش "شهر اللّه‌" (ماه خدا) می‌نامند.(ر.ک‌: المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ج 12، ص 158ـ161; ج 18، ص 15ـ24، دارالکتب الاسلامیة‌، تهران‌.)