ابلیس که یکی از فرشتگان بوده چرا بر حضرت آدم‌غ سجده نکرد؟

در اینکه ابلیس‌، فرشته است یا جن‌، میان مفسران بحثهای زیادی شده است‌;(ر.ک‌: مجمع‌البیان‌، علامه طبرسی‌;، ج 1، ص 162 ـ 165، مؤسسة الاعلمی‌، بیروت‌.) زیرا از سویی خطاب و فرمان در آیه یاد شده به فرشتگان بود. "و إذ قلنا للملـَئکة اسجدوا..."(بقره‌، 34.) و آنها مستثنی‌منه هستند; "فَسَجَدَ الْمَلَـَئِکَة‌ُ کُلُّهُم‌ْ أَجْمَعُون‌َ # إِلآ َّ إِبْلِیس‌َ"(حجر، 30 و 31.) و از سوی دیگر، قرآن تصریح می‌کند که ابلیس از جنیان بود "...کان من الجن‌..."(کهف‌، 50.) در پاسخ می‌توان به دو بیان‌، میان هر دو نظر جمع کرد: 1. ابلیس به علت عبادت بسیار، در زمرة فرشتگان به حساب می‌آمد و ملائکه گمان می‌کردند که او از خودشان است‌; از این‌رو وقتی خطاب آمد ابلیس با اینکه خود را نیز مشمول آن می‌دانست‌، سرپیچی کرد. 2. خطاب هم به فرشتگان بود و هم به ابلیس‌; اما چون اکثر قریب به اتفاق مخاطبان خداوند، در امر به سجده‌، ملائکه بودند، از این‌رو خداوند در مقام حکایت‌، فقط سخن از خطاب به ملائکه را به میان می‌آورد و این روش‌، در نقل و حکایت امری مرسوم است‌.(ر.ک‌: مجمع‌البیان‌، همان‌، معارف قرآن‌، مصباح یزدی‌، ص 299، انتشارات در راه حق‌.) غرور، خودخواهی و تکبرِ شیطان‌، باعث سجده نکردن و رانده شدن او از بهشت شد; (خداوند) فرمود:ای ابلیس‌، چرا با سجده کنندگان نیستی‌؟ گفت‌: من هرگز برای بشری که او را از خاک خشکیده‌ای که از گل بدبویی گرفته شده است‌، آفریده‌ای‌، سجده نخواهم کرد. (خداوند) فرمود: از صف آن‌ها (فرشتگان‌) بیرون رو که رانده درگاه مایی‌". (حجر، 32 ـ 34)(تفسیر نمونه‌، آیة‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 11، ص 69، دارالکتب الاسلامیه‌.)