آیا چشم می‌تواند ارواح و شیاطین را ببیند؟

دربارة "روح‌" از دو آیه قرآن کریم می‌توان تجرد آن را استفاده کرد: "وَ یَسْ ?‹َلُونَکَ عَن‌ِ الرُّوح‌ِ قُل‌ِ الرُّوح‌ُ مِن‌ْ أَمْرِ رَبِّی وَ مَآ أُوتِیتُم مِّن‌َ الْعِلْم‌ِ إِلآ قَلِیلاً;(اسرأ،85) از تو دربارة روح می‌پرسند، بگو: روح از امر الهی است‌" از آیة فوق استفاده می‌شود، روح تنها از طریق امر خدا به وجود می‌آید، یعنی وجودی است که متوقف بر ماده و مادیات نیست‌. طبق این احتمال‌، تجرد روح از نظر قرآن‌، ثابت می‌شود. همچنین از آیة "ثُم‌َّ خَلَقْنَا النُّطْفَة‌َ عَلَقَة‌ً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَة‌َ مُضْغَة‌ً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَة‌َ عِظَـَمًا فَکَسَوْنَا الْعِظَـَم‌َ لَحْمًا ثُم‌َّ أَنشَأْنَـَه‌ُ خَلْقًا ءَاخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّه‌ُ أَحْسَن‌ُ الْخَـَـلِقِین‌;(مؤمنون‌،14) استفاده می‌شود که "خلق آخر" (آفرینش جدید دیگری‌)، از سنخ دیگر است و مادی نیست و چون روح از جنس مجردات است قابل رؤیت نیست‌. البته روح انسان‌، بعد از پایان زندگی دنیا در جسم لطیفی قرار می‌گیرد که از بسیاری از عوارض جسم مادی برکنار است و به آن "بدن مثالی‌" یا "قالب مثالی‌" گویند. دیدن و ارتباط با ارواح مردگان‌، فقط با چشم برزخی امکان دارد، چنان که در بعضی از روایات آمده‌، گاه بعضی از امامان معصوم‌: در بیداری با ارواح گذشتگان مرتبط شده و با آنان سخن گفته‌اند.(اصول کافی‌، شیخ کلینی‌، ج‌، ص‌، دارالکتب الاسلامیة / ر.ک‌: پیام قرآن‌، آیة الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 5، ص‌ـ465، دارالکتب الاسلامیة / ره‌توشة راهیان نور، ستاد طرح تابستانی هجرت‌، نشر دفتر تبلیغات اسلامی‌.) اما دربارة "شیاطین‌"، به دلیل آیة شریفه "وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَـََّئِکَة‌ِ اسْجُدُواْ لاِ ?َدَم‌َ فَسَجَدُوَّاْ إِلآَّ إِبْلِیس‌َ کَان‌َ مِن‌َ الْجِن‌ِّ فَفَسَق‌َ عَن‌ْ أَمْرِ رَبِّه‌ِی‌َّأَفَتَتَّخِذُونَه‌ُو وَ ذُرِّیَّتَه‌ُوَّأَوْلِیَآءَ مِن دُونِی وَ هُم‌ْ لَکُم‌ْ عَدُوُّ بِئْس‌َ لِلظَّـَـلِمِین‌َ بَدَلاً ;(کهف‌،50)...آن‌ها همگی سجده کردند، جز ابلیس‌، او از جن بود..."، استفاده می‌شود که بخشی از شیاطین از جنس جن هستند، یعنی موجودات غیر محسوسی که برای ما در شرایط عادی‌، قابل مشاهدة حسی نیستند، ولی به دلیل آیات بی‌شماری که دربارة آن‌ها آمده‌; مثلاً آیه شریفه "وَ الشَّیَـَطِین‌َ کُل‌َّ بَنَّـآءٍ وَ غَوَّاص‌ٍ;(ص‌،37) و شیاطین را مسخر او ساختیم هر بنأ و غواصی از آن‌ها"، که آن‌ها از جنس مادّه هستند و قابل دیدن در شرایط خاص و تسخیر به وسیلة انسان می‌باشند.(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج‌، ص‌، دارالکتب الاسلامیه / معارف قرآن‌، استاد محمد تقی مصباح یزدی‌، ص 295ـ313 و ص 456ـ 458، انتشارات در راه حق‌.)