آیا در عالم برزخ ارتباط ارواح به طور کلی با دنیا و عالم ماده قطع می‌شود؟

از آیات و روایات استفاده می‌شود که ارتباط "ارواح‌" با انسان‌ها به ویژه با بازماندگان امری مسلم و قطعی است‌. امام علی‌به هنگام مراجعت از جنگ صفین در کنار قبرستانی که پشت دروازة کوفه بود، اخباری از این دنیا به اهل قبور داد و بعد از آن‌ها خواست شما چه خبر دارید؟! سپس رو به یاران کرد و فرمود: "آگاه باشید اگر به آن‌ها اجازة سخن گفتن داده شود به شما خبر می‌دهند که بهترین زاد و توشه در سفر آخرت‌، پرهیزگاری است‌."( المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه‌، کاظم محمدی‌، محمد دشتی‌، ص 111، مؤسسة النشر الاسلامی‌. ) این حدیث و مانند آن گواه بر آن است که علاوه بر این که عالم برزخ برای ارواح مردگان واقعیت دارد، نوعی ارتباط با این جهان نیز دارند. آگاهی مردگان‌، ـ به ویژه پدر و مادر ـ از اوضاع بازماندگانشان نیز امری مسلم است‌. نکتة قابل توجّه این که بر اساس حکمت خداوندی‌، پدری که از دنیا رفته‌، اگر از اهل ایمان باشد امکان آگاهی او از فرزندان خود در امور خیریه وجود دارد; امّا نسبت به کارهای ناپسند آن‌ها نمی‌تواند اطلاع پیدا کند; همان طور که عیب‌های درونی هر کسی در این دنیا بر دیگران پوشیده است‌; اگر پدر یا مادر از اهل ایمان نباشند (مثلا کافر باشد) مسئله بر عکس است‌! امام صادق‌می‌فرماید: " مؤمن ]که از دنیا رفته‌[ اهل خودش را دیدار می‌کند و خوبی‌های خانوادة خود را می‌بیند و خوشحال می‌شود و بدی‌های آن‌ها بر او پوشیده می‌شود ]اما[ کافران اهل خود را دیدار می‌کنند، بدی‌های آن‌ها را می‌بیند و خوبی‌های بازماندگان بر آنان پوشیده می‌شود."( کافی‌، کلینی‌;، ج 3، ص 230، دارالکتب الاسلامیة‌. ) ضمنا زیارت مرده از اهلش بر حسب مقام و رتبه‌اش متفاوت است‌. بعضی روزی یک‌بار، بعضی هفته‌ای و یا ماهی و یا سالی و یا چند سال یک‌بار و یا در روزهای خاصی از اهل خود دیدار می‌کنند. امام صادق‌می‌فرماید: "وقتی روز جمعه و روز عید فطر و قربان می‌آید، خداوند متعال به رضوان خازن بهشت می‌فرماید: به ارواح مؤمنان ]در حالی که در غرفه‌های بهشتی به سر می‌برند[ ندا بدهید که خداوند به شما اجازه داده است به زیارت اهل و دوستان خود از اهل دنیا بروید."( بحار الانوار، مجلسی‌;، ج 99، ص 297، مؤسسة الوفأ ـ بیروت / ر.ک‌: پیام قرآن‌، آیت اللّه مکارم شیرازی‌، ج 5، ص 456 ـ 473، دارالکتب الاسلامیة‌. )