آیا در دنیا، "زمان‌" از گردش زمین به دور خورشید و به دور خود به وجود آمده‌، یا این که بنابر فرمایش قرآن‌، زمین و ماه و خورشید، برای محاسبة اوق

به نظر می‌رسد شما در پرسش خود، به دو مطلب اشاره کرده‌اید; یکی مسئلة ماهیت و چگونگی خلقت زمان و دیگری استفاده از این پدیده و مخلوق الهی و تسخیر و تقویم آن به وسیلة بشر; اما مسئلة چیستی و ماهیت زمان‌، نظریات فراوانی نقل شده که برای اطلاع از آن‌ها می‌توانید به کتاب شفای شیخ الرئیس‌، بخش طبیعیات آن و کتاب نهایة‌الحکمة علامه طباطبائی‌(ره‌) مراجعه کنید. امّا در یک مسئله‌، تقریباً تمام فلاسفة اسلامی‌، نظر یکسانی دارند که زمان‌، نوعی مقدار و کمیّت متصل است که ویژگی آن‌، قرارناپذیری می‌باشد و به واسطة حرکت‌، بر اجسام عارض می‌شود; به عبارت دیگر، مقولة "حرکت‌" ـ که از خواص انفکاک‌ناپذیر اجسام است ـ واسطة ثبوت و عروض زمان‌، برای مادّه و جسم است (آموزش فلسفه‌، استادمحمدتقی مصباح یزدی ،ص 150 ـ 161، نشر سازمان تبلیغات اسلامی‌.); پس بنابر قول مشهور، وجود زمان‌، یک وجود تبعی است‌; یعنی هر جا حرکت باشد، به دنبال او، زمان هم هست ; در نتیجه هر جا حرکت نباشد، زمان هم وجود ندارد. امّا مطلب دوّم‌: این بخش از بحث به استفاده از زمان مربوط است ; در این باره باید بگوییم‌: چنان که بشر بسیاری از مخلوقات را اسیر و تسخیر خود کرده و از آن‌ها برای رسیدن به مقاصد خود، استفاده می‌کند، با زمان نیز چنین کرده است ; یعنی آن را به وسیلة حوادث منظم و پدیده‌های مهم‌، رام کرده و از آن بهره می‌برد. خداوند در قرآن مجید، فقط به همین قسمت اشاره می‌فرماید: یعنی قرآن به جای آن که از ماهیّت و خلقت زمان سخن بگوید، از آن چه مربوط به کار بشر است سخن می‌گوید، زیرا قرآن‌، کتاب هدایت است و تا جایی که امکان دارد، در بارة اشیا و پدیده‌هایی که به افعال انسان مربوط می‌شود: سخن می‌گوید: "یَس ?‹َلونَکَ عَن‌ِ الاَهِلَّة‌ِ قُل هِی‌َ مَوَقیت‌ُ لِلنّاس‌ِ والحَج‌ِّ;(بقره‌، 189) در بارة "هلال‌های ماه‌" از تو می‌پرسند :بگو: آن‌ها، بیان اوقات ]و تقویم طبیعی‌[ برای ]نظام زندگی‌[ مردم ]و تعیین وقت‌[ حج است‌." اگر ملاحظه کنید، در این آیة شریفه‌، سخن از خلقت وقت نیست‌، بلکه سخن از تعیین وقت ـ توسط اهلّه ـ است تا انسان‌، به این وسیله‌، زندگی خود را نظام داده اوقات اعمال شرعی خود را تشخیص دهد.