آیا دروغ مصلحتی نیز گناه محسوب می‌شود؟

دروغ مصلحتی در جایی که ضرورتی ایجاب می‌کند، مانند جلوگیری از جدایی زن و شوهر و قتل یا اصلاح بین دونفر در صورتی که "توریه‌" (سخنی که قصد گوینده غیر از آن‌چه شنونده می‌فهمد باشد) ممکن نباشد مانعی ندارد و گناه نیست‌. امام صادق‌7 می‌فرماید: "از هر دروغی یک روزی بازپرسی می‌شود، جز از سه نفر: 1. مردی که در نبرد، کیدی کند که گناهی بر او نیست‌; 2. مردی که میان دو نفر اصلاح کند با این برخورد کند به گونه‌ای که با فرد دیگر طور دیگر برخورد می‌کند ]تا اصلاح ایجاد کند.[; 3. مردی که به خانواده‌اش چیزی وعده دهد و قصد نداشته باشد آن را به انجام رساند.(کافی‌، کلینی‌;، ج‌5، ص 295-297، انتشارات اسوه‌.)" در جای دیگر می‌فرماید: "صلح دهنده‌، دروغ گو نیست‌، بلکه سخن او صلح است‌.(کافی‌، کلینی‌;، ج 2، ص 210، دارالکتب الاسلامیة / ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 19، ص 95-96، دارالکتب الاسلامیة‌.)" خلاصه آن که دروغی که از هر جهت دارای مصلحت باشد و توریه هم امکان نداشته باشد، ایرادی ندارد، ولی اگر دروغ گفتن‌، از جهتی نفعی داشته و از جهت دیگری ضرر دارد، مانند آن که به مصلحت خود انسان بوده‌، ولی به ضرر دیگران باشد، این را دروغ مصلحتی نمی‌گویند، زیرا همة دروغ‌ها از همین قبیل است که برای دروغ‌گو منفعت دارد، ولی به ضرر دیگران است‌. امّا دربارة این که چگونه نظر خدا را نسبت به چیزی که از آن می‌ترسیم‌، تغییر دهیم‌، باید گفت‌: اراده و مشیّت الهی‌، در قالب "قضا" صورت می‌گیرد و چنان‌چه که از روایات استفاده می‌شود، قضا بر دو گونه است‌: مبرم (=حتمی‌) و غیر مبرم (=تغییرپذیر). اگر انسان بخواهد قضای الهی را در مورد خود تغییر دهد ـ برای مثال بلاهایی را که به علّت اعمال زشتش قرار است به او برسد تغییر بدهد ـ در روایات امامان معصوم‌: راه‌هایی بیان شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: 1. دعا: در روایات واردشده است که دعا، قضای مبرم و حتمی را تغییر می‌دهد.(المقنع‌، شیخ صدوق‌، ص 295، نشر مدرسه الامام الهادی‌7.) و همچنین روایت شده است که برای دفع بلاها، دعا آماده کنید، زیرا قضای الهی را جز دعا برطرف نمی‌کند.(دعوات‌، قطب راوندی‌، ص‌21، نشر مدرسیة الامام الهادی‌7.) 2. صدقه‌: پیامبر6 به علی‌7 فرمود: یا علی‌، صدقه قضای الهی را تغییر می‌دهد.(من لا یحضره الفیه‌، شیخ صدوق‌، ج 4، ص 398، نشر جامعه مدرسین حوزة علمیه قم‌.) 3. سایر خیرات و مبرّات‌: بر اساس روایات‌، هر کار خیر و نیکویی‌، سبب دفع بلا می‌شود.(مصباح الفقاهه‌، آیت اللّه خوئی‌، ج 1، ص 399، نشر مکتبة داوری‌.) 4. ترک گناه‌: چنان که نیکوکاری قضا را به نفع انسان تغییر می‌دهد، گناه نیز باعث تغییر برنامه‌های الهی می‌شود; البته به ضرر انسان تغییر می‌کند، مانند آن در روایت آمده است که مؤمن گناه نمی‌کند، مگر آن که از روزی محروم می‌شود;(قرب الاسناد، حمیری قمی‌، ص 32، نشر مؤسسة آل البیت‌:.) حال این روزی ممکن است هر نعمتی را شامل شود که نبودن آن در زندگی انسان‌، به منزلة بلا و گرفتاری است پس ما با ترک گناه‌، عنایت‌ها و رحمت‌های الهی را در مورد خودمان استمرار بخشیده‌، سبب تغییر آن به غضب الهی نمی‌شویم‌.