آیا دروغ مصلحتی با دروغ بزرگ و دروغ کوچک فرق دارند ؟

بین این سه واژه‌، تفاوت فراوانی وجود دارد. دروغ مصلحت‌آمیز، موردی است که در دروغ گفتن مصلحت داشته‌; راست گفتن دارای مفسده باشد ; برای مثال ظالمی در تعقیب مظلومی است و شما از مکان مظلوم آگاه هستید ; اگر راست بگویی به او اذیّت و آزاری رسانند; در این جا باید دروغ بگویی‌. به طور کلی آن جایی که مصلحت بزرگ‌تری باشد که مفسده دروغ را از بین ببرد، دروغ جایز بلکه واجب است ; برای مثال در مورد اصلاح میان دو نفر، با توجّه به اهمیّتی که اسلام به آن داده است‌، انسان می‌تواند دروغ بگوید تا به این وسیله بین دو نفر مؤمن که با یک دیگر قهر کرده‌اند، آشتی و صلح برقرار کند ; البته در همین مورد اگر "توریه‌" امکان داشته باشد، شایسته است که انسان توریه کند به این معنا که سخنی بگوید که باطن آن مطلب حقی باشد، ولی طرف مقابل از ظاهر آن چیز دیگری استفاده کند، در قرآن آمده است‌: هنگامی که نمرودیان در روز عید از شهر بیرون رفتند، به حضرت ابراهیم 7 گفتند: شما هم با ما بیایید، فرمود: "إِنِّی سَقِیم‌ٌ ; من بیمارم‌" (صافات‌، 89) بعضی گفته‌اند: منظور حضرت این بود که در اثر کفر و شرک شما روح من بیمار است‌، در حالی که آن‌ها از این سخن‌، کسالت جسمی فهمیدند. گناه کبیره (بزرگ‌) در مقابل گناه صغیره (کوچک‌) می‌باشد ; در این که چه گناهی کبیره است و چه گناهی صغیره اختلاف نظر می‌باشد و در این باره فقها و مفسّران وجوهی ذکر کرده‌اند باید به کتب مربوط مراجعه کرد.(ر. ک‌: گناه‌شناسی‌، حجة الاسلام محسن قرائتی‌.) تفاوت بین این دو گناه از چند جهت است‌: الف ـ خداوند گناه صغیره را زود می‌بخشد، قرآن در این باره می‌فرماید: "إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآغ‌رَ مَا تُنْهَوْن‌َ عَنْه‌ُ نُکَفِّرْ عَنکُم‌ْ سَیِّ ئ‹َاتِکُم‌ْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلاً کَرِیمًا ; (نسأ، 31) اگر از گناهان بزرگی که از آن نهی می‌شوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم‌، و شما را در جایگاه خوبی وارد می‌سازیم‌." ب ـ افراد نیکوکار از گناه بزرگ دوری می‌کنند: " الَّذِین‌َ یَجْتَنِبُون‌َ کَبَغ‌رَ الاْ سًِثْم‌ِ وَالْفَوَ َحِش‌َ إِلآ اللَّمَم‌َ ; (نجم‌، 32) ]نیکوکاران‌[ کسانی هستند که از گناهان بزرگ و اعمال زشت دوری می‌کنند، جُز گناهان صغیره ]که گاهی به آن آلوده می‌شوند[." ج ـ نعمت‌های آخرت برای کسانی است که از گناهان بزرگ دوری می‌کنند در سوره شوری‌، آیات 36 و 37 آمده است‌: آن چه نزد خداست برای کسانی است که ایمان آورده و بر پروردگار توکّل می‌کنند." سپس آن‌ها را معرفی می‌فرماید: "وَ الَّذِین‌َ یَجْتَنِبُون‌َ کَبَغ‌رَ الاْ سًِثْم‌ِ وَ الْفَوَ َحِش‌َ ; آنان که از گناهان بزرگ و کارهای زشت پرهیز می‌کنند." د ـ با انجام گناه کبیره فردی که عادل بوده از عدالت خارج می‌شود ; در نتیجه نمی‌توان در نماز به او اقتدا کرد ; شهادت او در دادگاه پذیرفته نمی‌شود. این شخص در صورتی به عدالت بر می‌گردد که از آن گناه توبه کند، امّا با ارتکاب گناه صغیره از عدالت خارج نمی‌شود. در پایان توجه به این جهت لازم است که دروغ به طور قطع از گناهان کبیره است‌. آیات و روایات به شدت از دروغ گویی نهی فرموده‌اند، امام عسگری 7 در این باره می‌فرماید: "تمام زشتی‌ها در اتاقی قرار داده شده و کلید آن اتاق دروغ است‌." کسی که به دروغ آلوده شد، از گناهان دیگر نیز باکی ندارد.(بحارالانوار، علّامه مجلسی‌، ج 72، ص 262، نشر موسسه وفا، بیروت‌.) از این رو می‌توان ادعا کرد که دروغ کوچک نداریم ; البتّه مراتب دروغ‌، شدّت و ضعف دارند. در روایات از دروغ شوخی هم نهی شده است‌. علی 7 می‌فرماید: انسان مزه ایمان را نمی‌چشد مگر این که دروغ را چه شوخی و چه جدی ترک نماید.