آیا این‌که می‌گویند مرگ به دست خداست‌، با اختیار انسان مغایر نیست‌؟ آیا کسی که بر اثر برق‌گرفتگی‌، اعتیاد و مانند آن می‌میرد، خدا می‌خو

قضا و قدر الهی هیچگونه منافاتی با اختیار انسان در افعالش ندارد; چون قبل از شروع هر کاری به حکم وجدان در می‌یابیم که نسبت انجام آن کار و ترکش به ما نسبت تساوی است‌; یعنی همان قدر که در خودمان قدرت و اختیار نسبت به انجام آن حس می‌کنیم‌، همان مقدار هم نسبت به ترکش احساس قدرت می‌کنیم‌. و اگر از میان آن دو، یعنی فعل و ترک‌، یکی از ما سربزند، به اختیار و سپس به اراده ما متعین می‌شود; ولی این اختیار، مستقل بودن انسان را نمی‌فهماند; چون در صدور افعالش احتیاج به عقل‌، هوش‌، توانایی جسمی‌، قدرت تصمیم‌گیری و... دارد که تمام این‌ها از موهبتهای خداوند است که خداوند متعال با فراهم آوردن این امور، صدور فعل را از روی اختیار به انسان واگذار کرده است‌، پس انسان در عین اینکه در صدور فعلش مختار است‌، ولی به موهبتهای خداوند وابسته است‌. و در انجام کارهایش مستقل نیست‌; به عنوان نمونه‌: درست است که حرف زدن‌، عملی اختیاری است‌، امّا به این معنا نیست که هیچ قیدی ندارد; بلکه همین عمل اختیاری باید از مجاری خاص تحقق یابد که اگر اینها را خدا نداده بود، ما همین سخن گفتن اختیاری را نمی‌توانستیم انجام دهیم‌.(ر.ک‌: مصباح یزدی‌، معارف قرآن‌، 1/3، ص 202 ـ 215، انتشارات در راه حق‌.) در زمینة حوداث ناخواسته اموری وجود دارد که مربوط به "اجل معلّق‌" است که آن نیز قابل انکار نمی‌باشد. قرآن‌کریم درباره "اجل‌" می‌فرماید:"یَغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُم‌ْ وَیُؤَخِّرْکُم‌ْ إِلَی‌َ أَجَل‌ٍ مُسَمَّی‌ً إِن‌َّ أَجَل‌َ اللَّه‌ِ إِذَا جَأَ لاَ یُؤَخَّرُ لَوْ کُنتُم‌ْ تَعْلَمُون‌َ; (نوح‌، 4) اگر چنین کنید خدا گناهانتان را می‌آمرزد و تا زمان معینی شما را عمر می‌دهد، امّا هنگامی‌که اجل الهی فرا رسد تأخیری نخواهد داشت اگر می‌دانستید." عوامل مختلفی در زیادی و کوتاهی عمر مؤثر هستند، دعا و نذر و... از عوامل معنوی در زیادی عمر هستند، ولی گاهی ممکن است عامل حادثه قوی‌تر باشد مثلاً اجل حتمی شخص رسیده باشد; در این‌صورت دعا و نذر و... اثر نمی‌بخشد; البته ممکن است در جایی که نذر و نیاز و دعای ما اجابت نشود، اگر امام‌زمان‌غ یا دم مسیحایی حضرت مسیح‌غ، باشد دعا حتماً مورد اجابت قرار گیرد و شخص از حالت بی‌هوشی در آمده و خوب شود(ر.ک‌، تفسیر نمونه‌، آیت‌اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 25، ص 59; ج 10، ص 289; ج 18، ص 209، دارالکتب الاسلامیة / منشور جاوید، آیت‌اللّه سبحانی‌، ج 9، ص‌25، نشر مؤسسه سیدالشهدأ7.) و اعتیاد و بی‌احتیاطی در رانندگی و قطع صلة رحم و مانند آن از عوامل کوتاهی عمر هستند.