قرآن کریم در زمینة یادگیری خودش چه روشی را پیشنهاد کرده است‌؟

از آن جا که قرآن کریم کتاب عربی است "وَ کَذَ َلِکَ أَوْحَیْنَآ إِلَیْکَ قُرْءَانًا عَرَبِیًّا...;(شوری‌،7) و بدین گونه قرآن عربی به سوی تو وحی کردیم‌..." باید به شیوه‌ای تلاوت نمود تا عربی بر آن صدق کند. شیوه‌ای که قرآن برای قرائت قرآن مطرح کرده است‌، شیوة ترتیل است‌. "...وَ رَتِّل‌ِ الْقُرْءَان‌َ تَرْتِیلاً ;(مزمل‌،4)...و قرآن را به صورت ترتیل بخوان‌". ترتیل‌"ترتیل‌" از ریشه "رَتَل‌َ" به معنای "جمع کردن و هماهنگی و نظام‌بخشی بر طریق مستقیم‌" می‌باشد. در قرآن واژة "ترتیل‌" در برخی آیات به خداوند منسوب است‌; "وَ رَتَّلْنَـَه‌ُ تَرْتِیلاً;(فرقان‌،32) و در برخی دیگر، خداوند دستور برخورد ترتیلی با قرآن را به پیامبر عظیم‌الشأن و مسلمانان صادر کرده است‌; "وَ رَتِّل‌ِ الْقُرْءَان‌َ تَرْتِیلاً;(مزمل‌،4) و قرآن را با دقت و تامّل بخوان‌." در مواردی که "ترتیل‌" به خداوند نسبت داده شده باشد "ترتیل قرآن‌" به معنای "نظم و چینش خاص آیات‌، هماهنگ با تأمین نیازهای فکری ـ روحی بشر، با اهداف درمان فکر و روح و ثبات بخشی به قلب مؤمنین و هدایت و ارشاد آنان به قله‌های کمال بشری‌" خواهد بود. چنان که آیه 32 فرقان این معنا را به روشنی بازگو می‌کند: "این به خاطر آن است که قلب تو را به وسیله آن محکم داریم‌، و ]از این رو[ آن را به تدریج بر تو خواندیم‌". علامه طباطبایی در ذیل آیه در معنی "رتلناه ترتیلا" می‌فرماید: "برخی از آیات رادر پی بعضی دیگر آوردیم به گونه‌ای که روابط از میان نرود و آثار آن‌ها منقطع نگردد تا در نتیجه آن غرض و هدف تعلیم تباه نشود، بلکه قرآن دارای سور و آیاتی است که برخی از آن‌ها در پی بعضی دیگر نازل شده و مرتب و منظم گشته است‌".(المیزان‌، علامه طباطبایی‌، ج 15، ص 211، موسسة الاعلمی للمطبوعات‌.) از مطالب بالا معلوم می‌شود که در ترتیل منسوب به خداوند، هم نظم و ارتباط لفظی آیات مطرح است و هم نظم و ارتباط معنوی آیات‌. در آیاتی که دستور برخورد ترتیلی به قاری صادر شده است نیز، باید هر دو نظم (لفظی و معنوی‌) لحاظ گردد منظور از ترتیل لفظی این است که "قاری‌، قرآن را درست‌، شمرده و شیوا بخواند" از تفسیر آیه "وَ رَتِّل‌ِ الْقُرْءَان‌َ تَرْتِیلاً;(مزمل‌،4) و برخی از روایاتی که در ضمن آن آمده است این معنا از "ترتیل‌" روشن می‌شود. در مجمع البیان آمده است به گفته ابن عباس‌، مراد از ترتیل‌، تبیین و آشکار و آرام خواندن است و از حضرت علی‌نقل شده است‌: "مراد، آشکار خواندن قرآن است و پرهیز از خواندن آن همانند شعر و از پراکنده خواندن مفرط ـ مانند پراکندن ریگ ـ هم باید پرهیز کرد و نباید همت قاری‌، متوجه به پایان رساندن سوره باشد.(مجمع البیان‌، علامه طبرسی‌، ج 10، ص 162، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات‌.) علاوه بر ترتیل لفظی قاری موظف است ترتیل معنوی هم داشته باشد; یعنی در هنگام ترتیل لفظی (درست و شیوا خواندن‌) حضور قلب و کمال معرفت را نیز رعایت کند. حضرت علی‌از پیامبر اکرم نقل می‌کنند که فرمود: ترتیل این است که‌... در برابر شگفتی‌های آیات بایستید و با آن دل‌ها را به حرکت درآورید در حالی که فکر و خیال احدی از شما رسیدن به انتهای سوره نمی‌باشد".(بحارالانوار، ج 92، ص 215.) به طور خلاصه شیوه ترتیل برای قاری قرآن و مراحل آن عبارت است از: الف‌) ترتیل در لفظ: 1. رعایت مخارج حروف‌2. آهنگ کلمات و موسیقی آن‌3. تقطیع آیات‌4. پرهیز از شتاب در قرائت‌5. تداوم و پیوستگی در قرائت‌ب‌) ترتیل در معنا: 1. توجه به معانی و نظم و چینش آیات و طرح سؤال‌2. تانّی در آیات‌3. تدبر در آیات‌4. خود را مخاطب قرآن دیدن‌5. محزون کردن خویش‌6. کاوش در آیات برای درمان خویش‌.(ر.ک‌: پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن‌، ولی الله نقی پورفر، ص 378ـ396، انتشارات اسوه‌.)