با توجه به آیة "إِن‌َّ النَّفْس‌َ لاَ ?َمَّارَة‌ُ بِالسُّوَّء" چرا نفس به بدی‌ها فرمان می‌دهد؟ و در کارهایمان از کجا تشخیص دهیم که عقل امر

انسان یک نَفْس بیشتر ندارد. این نفس واحد صفات‌، حالات و مراتب گوناگونی دارد. هنگامی که نفس به عالَم بالا و خداوند توجه پیدا کند، به آن نفس مطمئنّه گفته می‌شود، و هنگامی که به شهوت و غضب میل پیدا کند، به آن "نفس امّاره به سوء" گفته می‌شود.(ر.ک‌: تفسیر کبیر، فخر رازی‌، ج 18، ص 157.) هنگامی که نفس آدمی به شهوت و غضب میل پیدا کند، به بدی فرمان می‌دهد و جسم ـ که ابزار نفس و فرمانبر اوست ـ طبق فرمان نفس عمل می‌کند. نفس به خاطر خو گرفتن به امور مادّی و تهذیب نشدن به بدی‌ها فرمان می‌دهد. حضرت امیرالمؤمنین علی‌می‌فرماید: نفس امّاره پیوسته خواسته‌های خویش را با چاپلوسی منافقانه از شما می‌خواهد و در لباس دوست خود را نشان می‌دهد، آنگاه که به مراد خود رسید و بر شما مسلط شد، آمرانه بر شما حکومت می‌کند و سرانجام شما را به جاهای بد می‌کشاند.(ر.ک‌: غرر الحکم‌، آمدی‌، ص 234، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی‌، قم‌.) عقل انسان به خوبی‌ها امر می‌کند و نفس امّاره به بدی‌ها فرمان می‌دهد. یکی از راه‌های تشخیص این که آن‌چه از درون به ما امر می‌شود، دستور عقل است یا نفس امّاره‌، رجوع به شرع (قرآن و سنّت‌) است‌. اگر آن‌چه از درون به ما دستور داده می‌شود، با آن‌چه خداوند متعال و معصومین‌: به آن امر کرده‌اند، مطابق بود، می‌فهمیم این امر درونی‌، دستور عقل است‌، و اگر مطابق نبود، می‌فهمیم که این فرمان درونی‌، دستور نفس امّاره است‌. راه دیگر برای تمییز امر عقل از امر نفس امّاره‌، رسیدن به مقام "فرقان‌" در پرتو تقوا است‌. خداوند می‌فرماید: "یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُوَّاْ إِن تَتَّقُواْ اللَّه‌َ یَجْعَل لَّکُم‌ْ فُرْقَانًا وَیُکَفِّرْ عَنکُم‌ْ سَیِّ ?‹َاتِکُم‌ْ وَیَغْفِرْ لَکُم‌ْ وَاللَّه‌ُ ذُو الْفَضْل‌ِ الْعَظِیم‌ِ ;(انفال‌،29) ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر از خدا پروا دارید، برای شما ]نیروی‌[ تشخیص ]حق از باطل‌[ قرار می‌دهد، و گناهانتان را از شما می‌زداید، و شما را می‌آمرزد، و خدای دارای بخشش بزرگ است‌." نیروی عقل انسان به مقدار کافی برای درک حقایق آماده است‌، ولی پرده‌هایی از حرص‌، طمع‌، شهوت‌، خودبینی‌، حسد و عشق‌های افراطی به مال‌، زن‌، فرزند و جاه و مقام هم چون دود سیاهی در برابر دیدة عقل آشکار می‌گردد و یا مانند غبار غلیظی فضای اطراف را می‌پوشاند و پیداست که در چنین محیط تاریکی انسان نمی‌تواند چهرة حق و باطل را از یک دیگر تشخیص دهد، امّا اگر با آب تقوا این غبار زدوده شود و این دود سیاه و تاریک از میان برود، دیدن چهرة حق آسان است‌.(ر.ک‌: تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌، ج 9، ص 56، دفتر انتشارات اسلامی / تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 7، ص 140ـ144، دارالکتب الاسلامیة‌.)