نسخ چیست؟

نـسـخ در لغت به معناى ابطال و ازاله است و در اصطلاح علوم قرآنى عبارت است از رفع تشریع سـابـق - کـه ظـاهرا مقتضى دوام بوده - به تشریع لاحق , به نحوى که جمع آنها یا ذاتا یا به دلیل تنافى آشکار یا به دلیل خاصى از اجماع یا نص صریح ممکن نباشد. ( التمهید , 2/720 ) یا ساده تر : رفع حکم شرعى , به دلیل شرعى ( مناهل العرفان , 2/72 ) یا پایان یافتن تعبد مؤمنان به قرائت یک آیه یا حکم مستفاد از آن یا به هر دو. ( تفسیر بیضاوى ). خود قرآن مجید به وقوع نسخ در قرآن تصریح دارد. چـنانکه مى فرماید : هر آیه اى را که نسخ کنیم یا فروگذاریم , بهتر از آن یا همانندش را در میان آوریم . ( بقره , 106 ). همچنین : و چون آیه اى را جانشین آیه دیگر سازیم - و خدا داناتر است که چه فرو فرستاده است - گویند تو دروغزنى , چنین نیست بلکه اکثرشان نمى دانند. ( نحل , 101 ). همچنین : خداوند هرچه را بخواهد مى زداید یا مى نگارد , و ام الکتاب نزد اوست . ( رعد , 39 ). از نظر قرآن پژوهان مسلمان اعم از اهل سنت و شیعه , نسخ هم در قرآن و هم در سنت رواست , و نسخ قرآن به قرآن , و قرآن به سنت و سنت به سنت و سنت به قرآن جایز است و سابقه دارد ( براى تفصیل ـ تفسیر ابوالفتوح رازى , ذیل آیه 106 بقره ). بـعـضى نیز مانند یهودیان , منکر نسخ هستند و ایراد آنان به نسخ این است که مى گویند خداوند عـالـم مطلق و علام الغیوب است و همه کلیات و جزئیات گذشته و حال و آینده را مى داند , چرا حـکـمى مى فرستد که بعد آن را تغییر دهد ؟ در پاسخ گفته اند خداوند عالما و عامدا حکم اول را مـى فـرسـتد و خود مى داند که آن موقت و زماندار است , اگرچه این زماندارى آن بر بندگان یا حتى بر پیامبر (ص ) پوشیده باشد. سـپس چون زمان آن سررسید , حکم دوم را که متضمن تبدیل اعم از تشدید یا تضعیف حکم اول است , فرومى فرستد. مـوارد نـسخ در قرآن بسیار است از جمله تبدیل عده زن شوهر مرده از یک سال ( بقره , 240 ) به چـهـار مـاه و ده روز ( بقره , 234 ) ; یا مساله تغییر و تحویل قبله از بیت المقدس به سوى کعبه ( بقره , 144 ) ; یا پرداخت صدقه اى پیش از نجوا با پیامبر (ص ) که حکم آن در آیه 12 سوره مجادله , و نسخ آن بلافاصله در آیه بعدى همان سوره آمده است . یـا تبدیل وجوب نماز شب به استحباب که حکم آن در اوایل سوره مزمل , و نسخ آن در آخرین آیه همان سوره آمده است . سیوطى بر آن است که 19 مورد نسخ صریح در قرآن مجید وارد شده است . ( تـرجـمـه اتـقـان , نـوع چـهل و هفتم , 2/69 به بعد ) زرقانى 22 آیه مشهور به منسوخه بودن را مشروحا یاد کرده و توضیح داده است . ( مناهل العرفان , 2/151 ـ 165 ). نـسخ فقط در احکام که معروض امر و نهى است و همه از آیات محکمات است رخ مى دهد , نه در قصص و اخبار یا متشابهات . مگر آنکه یک نهى , در لباس نفى و بصورت خبرى وارد شده باشد. قرآن پژوهان براى نسخ , انواعى شمرده اند. 1 ) نسخ حکم و تلاوت با هم ( مانند آیات مجعولى که اهل سنت قائلند که ابتدا وحى شده و سپس حکم و تلاوت آنها باهم نسخ شده است . این مورد را شیعه نمى پذیرد ). 2 ) نـسـخ حـکم و ابقاى تلاوت , مانند آیاتى که پیشتر یاد شد , و نسخ اصطلاحى و مشهور همین است . 3 ) نسخ تلاوت و ابقاى حکم ( مانند آیه مجعول به آیه رجم , این مورد را هم شیعه نمى پذیرد ). بـعضى از مهمترین آثار ( چاپ شده ) درباره نسخ عبارتند از : کتاب الناسخ و المنسوخ اثر ابوعبید قاسم بن سلام ( م 224 ق ) از اهل سنت که به کوشش جان برتون انتشار یافته است . 2 ) کتاب الناسخ و المنسوخ , اثر ابن متوج بحرانى , از علماى امامیه در قرن نهم هجرى . شرح سید عبدالجلیل حسینى قارى , که با ترجمه و تعلیق محمد جعفر اسلامى انتشار یافته است . 3 ) الناسخ و المنسوخ تالیف ابن العتائقى ( م . 790 ق ) , تحقیق عبدالهادى الفضلى که در مقدمه آن 73 کتاب در زمینه ناسخ و منسوخ معرفى شده است . منبع : http://quran.al-shia.com/fa/id/14/view.php?input=item/04.html