برای نزدیک شدن به کمال چه راهی را باید رفت‌؟

برای رسیدن به کمالات انسانی رعایت مراحل ذیل لازم است‌: 1. شناخت اخلاق پسندیده و ناپسند: انسان در ابتدأ باید مرز و حدود میان اخلاق ناپسند را از اخلاق پسندیده تشخیص دهد تا بتواند بر انجام یا ترک آن تصمیم بگیرد; زیرا بسیاری از اعمال زشت‌، از عدم شناخت انسان ناشی می‌شود و این اعمال‌ِ زشت‌، مانع رشد و تکامل انسان است‌.(ر.ک‌: پیام قرآن‌، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج‌، ص‌، انتشارات مدرسة الامام امیرالمؤمنین‌.) 2. معرفت نفس و خود شناسی که در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر آن شده است‌. امام علی‌می‌فرماید: "افضل المعرفة‌، معرفة‌ُ الانسان نفسه‌; بهترین شناخت‌ها آن است که انسان خودش را بشناسد."(غررالحکم و دررالکلم‌، عبدالواحد بن‌محمّد تمیمی آمدی‌، ص‌، مکتب الاعلام الاسلامی‌) و باز می‌فرماید: "من عرف نفسه فقد عرف ربّه‌; هر کس خود را بشناسد، همانا خدایش را شناخته است‌."(غررالحکم‌، و...، همان‌) 3. عزم و اراده جدی بر ترک گناه‌: شخص‌، به اصطلاح قرآن کریم (تحریم‌،8) باید با توبة نصوح تصمیم بگیرد که رذایل اخلاقی را ترک کند و به ارزش‌ها و فضایل اخلاقی روی آورد و ایمان و عمل نیک را در زندگی خویش پیشه سازد; چنان که خداوند می‌فرماید: "امّا کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پروردگارشان آنها را در رحمت خود وارد می‌کند. این همان پیروزی بزرگ است‌."(جاثیه‌،30) 4. راه‌شناسی‌: انسان باید راه رسیدن به فضایل اخلاقی و ترک رذایل اخلاقی را بشناسد. از جمله‌: الف‌) به قبح صفات زشت و ناپسند پی ببرد و آثار زیان بار منکرات اخلاقی و عواقب ارتکاب آنها را، شناسایی کند و راه‌های جلوگیری و حذف آنها را بیابد. ب‌) فضیلت و امتیازهای اخلاق پسندیده و نیکو را بشناسد و آثار مثبت و سودمند و راه‌های کسب آن و نیز پاداش‌های وعده داده شده را مورد توجه و شناسایی قرار دهد. ج‌) بعد از این که با قبح رذایل اخلاقی و حسن فضایل اخلاقی آشنا شد، باید جهادی عملی با نفس را شروع و با وسوسه‌های شیطان و هواهای نفسانی به عکس ]به ضد[ و خلاف عمل کند و هر آن‌چه را شیطان وسوسه کرد او عکس آن را انجام دهد; مثلاً اگر شیطان او را وسوسه کرد که انفاق نکند، و یا کمتر انفاق کند، او بیشتر انفاق کند و این عمل را به طور مستمر تکرار نماید. خود این مرحله ]مرحلة ج‌[ نیاز به مراحلی دارد; مانند: مشارطه‌; یعنی شرط کردن با نفس خویش با تذکرات و یادآوری‌هایی که همه روزه تکرای می‌شود، صورت می‌گیرد. مراقبه‌، یعنی انسان‌، بعد از عهد و پیمان با خویش برای اطاعت فرمان الهی و پرهیز از گناه‌، باید مراقب پاکی خویش باشد. محاسبه‌، یعنی هر کس باید در پایان روز یا هفته و یا ماه و یا سال به محاسبه کارهای خویش بپردازد و عملکرد خود را در زمینه بدی‌ها و خوبی‌ها مورد ارزیابی قرار دهد. بعد از طی این مراحل‌، نفس انسان برای دریافت حسنات و کمالات انسانی آماده می‌شود; البته گام‌های دیگری مانند اخلاص و توکل بر خداوند متعال و کمک جستن از او در این راه نیز مؤثر است‌.(ر.ک‌: پیام قرآن‌، ص‌-279.)