چنان چه حق الناس‌، به عهده انسان بوده و نتواند آن را ادأ نماید، چگونه به طور کامل مسئولیت آن را از دوش خود بردارد؟ آیا این مطلب حقیقت دارد که

1. ا گر به صاحب حق می‌توانید دسترسی پیدا کنید، باید چنین کرده‌، به هر شکل ممکن رضایت او را جلب کنید، در صورت عدم اعلام رضایت‌، حق او را به ا و بازپس دهید. 2. چنان چه به هر شکل ممکن‌، دست رسی به صاحب حق برای شما ممکن نیست‌، در این صورت‌، اگر حق مالی او بر گردن شماست‌، به اندازه آن‌، به نیت او صدقه بدهید، و اگر حق غیرمالی است برای او استغفار و نیز دعا کنید. 3. بخشیده شدن گناه شهید، به در آب شهید شدن او اختصاصی ندارد، بلکه با ریختن اولین قطره خون شهید، تمام‌گناهان او بخشیده می‌شود. بخشی از سخنان پیامبر9 دربارة پاداش شهیدان به قرار زیر است‌: "هنگامی که شهید از مرکب فرو می‌غلتد، هنوز به زمین نرسیده‌، حوریان بهشتی‌، به استقبال او می‌شتابند و نعمت‌های بزرگ معنوی و مادی که خدا برای او فراهم ساخته است‌، برای او شرح می‌دهند و هنگامی که شهید بر روی زمین قرار می‌گیرد، زمین می‌گوید: آفرین بر روح پاکیزه‌ای که از بدن پاکیزه پرواز می‌کند، بشارت باد بر تو، نعمت هایی در انتظار توست که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر قلب هیچ انسانی خطور نکرده است‌.(تفسیر نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 3، ص 173 ـ 172، دار الکتب الاسلامیه‌.) 4. حقیقت توبه که پشیمانی از عملکرد گذشته و جبران آن‌، تصمیم جدّی بر ترک آن در آینده می‌باشد، در قرآن کریم مورد سفارش قرار گرفته است‌. به دو آیه از این دست آیات اشاره می‌شود: الف‌. "... وَ تُوبُوَّاْ إِلَی اللَّه‌ِ جَمِیعًا أَیُّه‌َ الْمُؤْمِنُون‌َ لَعَلَّکُم‌ْ تُفْلِحُون‌َ ;(نور،31) ای مؤمنان‌! همگی به سوی خداوند بازگردید باشد که رستگار شوید. ب‌. " یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ تُوبُوَّاْ إِلَی اللَّه‌ِ تَوْبَة‌ً نَّصُوحًا عَسَی‌َ رَبُّکُم‌ْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُم‌ْ سَیِّ ?‹َاتِکُم‌ْ... ;(تحریم‌،8) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به درگاه خداوند توبه‌ای راستین کنید، امید است پروردگارتان‌، بدی‌هایتان را از شما بزداید." 5. افزون بر نقش توبه و استغفار در گناه زدایی‌، به ایمان و عمل صالح (محمد، 2) تقوا (انفال‌، 29) هجرت و جهاد و شهادت‌، (آل عمران‌، 195)، انفاق پنهانی (بقره‌، 27)، دادن قرض الحسنه (تغابن‌، 17)، و راه کارهایی از این دست‌، به عنوان عامل جبران گذشته و بخشش گناهان‌، می‌توان اشاره نمود. 6. حق الناس مورد توجه جدّی قرآن کریم بوده‌، بر ادای آن تأکید شده است و به عنوان نمونه در آیه شریف زیر می‌خوانیم‌: "یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ لاَ تَأْکُلُوَّاْ أَمْوَ َلَکُم بَیْنَکُم بِالْبَـَطِـل‌ِ إِلآ َّ أَن تَکُون‌َ تِجَـَرَة‌ً عَن تَرَاض‌ٍ مِّنکُم‌ْ وَلاَ تَقْتُلُوَّاْ أَنفُسَکُم‌ْ إِن‌َّ اللَّه‌َ کَان‌َ بِکُم‌ْ رَحِیمًا ;(نسأ،29) ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اموال یک دیگر را به باطل (و از راه غیر مشروع‌) نخورید، مگر این که با رضایت شما تجارتی انجام شود." نیز می‌توانید در این باره به آیات اول تا سوم سوره مطففین مراجعه کنید. 7. حق الناس به اندازه‌ای از نظر قرآن کریم مهم است که‌، برای حفظ آن به نوشتن داد و ستدهای از مردم‌، دستور می‌دهد (بقره‌، 282)