وسوسه شیطان چه مراحلی دارد؟

شیطان‌، برای گمراه کردن فرزندان آدم‌، گام به گام‌، وسوسه‌های خود را آغاز می‌کند. تردیدی نیست‌، فردی که هنوز به گناه آلوده نشده‌، حتی از گناهان کوچک نیز اجتناب می‌ورزد، یک مرتبه نمی‌توان او را به گناهان بزرگ وادار نمود. در این مورد، ابتدا شیطان او را وسوسه می‌کند که موارد شبهه‌ناک و اموری که یقین به حرمت آن ندارد، مرتکب شود; در مرحله بعد به انجام گناهان کوچک او را وسوسه نموده و در مرحله سوم او را به گناهان بزرگ وا می‌دارد; در این مرحله نیز از گناهانی که در مرتبه پایین‌ترند، آغاز کرده و گام به گام فرد را به گناه بزرگ‌تر می‌کشاند. اگر انسان در همان مرحله نخست‌، با قدرت ایمان و یاد خدا خود را حفظ کند و حتی از امور شبهه‌ناک و مشکوک اجتناب ورزد، قطعاً وسوسه شیطان‌، برای مرحله بعدی مؤثر نیست‌، لکن اگر در گام نخست‌، به دنبال شیطان حرکت کند، در گام‌های بعدی حفظ خود از ارتکاب گناه‌، مشکل‌تر است‌. شایسته است‌، با ذکر مثالی‌، مطلب را بهتر روشن کنیم‌، جوانی پاک دامن و عفیف‌، که هنوز به فساد اخلاق کشیده نشده‌، و کاملاً خود را حفظ کرده‌، شیطان برای انحراف او در نخستین مرحله‌، او را به ارتکاب زنا وسوسه نمی‌کند، بلکه او را به دوستی و معاشرت با افراد آلوده دعوت می‌نماید. در مرحله بعد او را به نگاه به نامحرمان و چشم‌چرانی به ناموس مردم وا می‌دارد، سپس گفت‌وگو و صحبت با نامحرم را توجیه کرده سرانجام وی را به فحشا و فساد اخلاقی وادار می‌کند. و سرّ این که قرآن به مردان و زنان مؤمن دستور می‌دهد که چشمان خود را از نگاه به نامحرمان بپوشانند همین است‌،(سوره نور، آیات 29 و 30.) که این عمل‌، نخستین دام شیطان برای آلوده کردن فرد به گناهان بزرگ‌تر است‌. امام صادق‌در این‌باره می‌فرماید: نگاه و چشم‌چرانی به نامحرمان‌، تیری از تیرهای شیطان بوده که زهرآلود است‌، و چه بسیار از نگاه‌هایی که حسرت و پشیمانی طولانی در بر دارد.(وسائل الشیعه‌، شیخ حرّ عاملی‌، ج 14، ص 138.) بدیهی است تیر مسمومی که به انسان اصابت کند او را نقش بر زمین کرده قدرت حرکت را از وی سلب می‌نماید. شیطان نخست لذت‌ها و تمایلات نفسانی را برای انسان زینت داده‌، باطل را در لباس حق‌، زشت را در چهره زیبا، دروغ را در پوسته‌ای از راست قرار می‌دهد; با وعده‌ها و آرزوها، انسان را سرگرم می‌کند و حتی مردان بزرگی‌، مانند ابراهیم‌غ را وسوسه کرده به او می‌گوید: خوابی که دیده‌ای تا فرزندت را ذبح کنی‌، شیطان است و از آن اطاعت مکن‌. هم چنین آدم و حوّا را وسوسه می‌کند دلیل این که خداوند شما را از خوردن میوة آن درخت نهی کرده آن است که اگر بخورید، همیشه جاوید و زنده خواهید ماند، زیرا شجره خُلد (جاودانی‌) است‌،(طه‌، آیه 120.) و سوگندهای شدیدی یاد کرد که من خیرخواه شما هستم‌;(اعراف‌، آیه 20.) به این خاطر آن دو فریب خوردند و گرفتار دام‌های شیطان شدند. در پایان توجه به دو نکته لازم است‌: الف ـ شیطان در یک مرحله خاص‌، انسان را رها نمی‌کند، بلکه وسوسه را ادامه داده تا او را به آخرین مرحله سقوط و نیستی و ارتکاب بزرگترین گناه‌، یعنی شرک و کفر بکشاند; قرآن مجید این حقیقت را ضمن آیة 16 سوره حشر بیان کرده و بسیاری از مفسران برای این آیه‌، شأن نزولی ذکر کرده و گفته‌اند: این مسئله در مورد فردی است که شیطان ابتدا او را به زنا و در مرحله بعد به قتل نفس و در آخرین مرحله او را به کفر و شرک وادار نمود; آن‌گاه گفت‌: من اکنون از تو بیزارم‌.(المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ج 19، ص 248 / مجمع البیان‌، طبرسی‌، ذیل آیه 16 سوره حشر.) ب ـ وسوسه شیطان‌، هرگز موجب سلب آزادی و اختیار از انسان نمی‌شود، بلکه انسان قادر است با قدرت ایمان‌، و توجه به ذات الهی و طلب کمک و تکیه به او در هر مرحله‌، خود را از گرفتار شدن در دام شیطان حفظ کند.