ایمان دارای چه ابعاد و ارکانی است و مؤمن واقعی‌، دارای چه صفاتی می‌باشد.

از احادیث معصومین‌: استفاده می‌شود که ایمان‌، دارای سه رکن است‌، که بدون آن‌هاتحقق پیدا نمی‌کند. رسول خدا9 می‌فرماید: "ایمان عبارت است از معرفت و اعتقاد قلبی و اقرار کردن به زبان و عمل نمودن به ارکان و آن چه به آن اقرار کرده‌."(میزان الحکمه‌، محمدی ری شهری‌، ج 1، ص 301.) بنابراین‌، ایمان‌، فقط با اقرار زبانی و بدون اعتقاد قلبی‌، تحقق پیدا نمی‌کند، و قرآن در این باره می‌فرماید: "قالَت‌ِ الاَعراب‌ُ ءامَنّا قُل لَم تُؤمِنوا ولـَکِن قولوا اَسلَمنا ولَمّا یَدخُل‌ِ الایمـَن‌ُ فی قُلوبِکُم‌; (حجرات‌،14) اعراب بادیه نشین گفتند: ایمان آورده‌ایم به آن‌هابگو شما ایمان نیاورده‌اید، بگویید اسلام آورده‌ایم و هنوز ایمان وارد قلب شما نشده‌." چنان چه ایمان‌، با تصدیق قلبی‌، بدون اقرار به زبان نیز، تحقق پیدا نمی‌کند: "وجَحَدوا بِها واستَیقَنَتها اَنفُسُهُم ظُـلمـًا وعُلُوًّا;(نمل‌،14) فرعونیان‌، معجزات حضرت موسی‌را دیدند، در دل یقین داشتند که موسی پیغمبر خدا است‌، اما به زبان انکار کردند." قرآن دربارة پیغمبر اسلام‌می‌فرماید: علمای یهود که آشنا به کتاب‌های آسمانی هستند: "یَعرِفونَه‌ُ کَما یَعرِفون‌َ اَبنأَهُم‌; (بقره‌،146) اینان پیغمبر را آن چنان خوب می‌شناسند که فرزندان خودشان را می‌شناسند." بنابراین‌، کسانی که پیامبر اسلام‌را فرستادة خدا می‌دانند و نبوت او را همانند شناختی که نسبت به فرزندان خویش دارند، می‌شناسند، اما عقیده قلبی خود را با زبان انکار می‌کنند، ایمان ندارند. دربارة ابوجهل می‌نویسند که یک روز با پیغمبر گرم گرفت و به او دست داد، دوستان او گفتند: عجب‌! آیا او به پیغمبر ایمان آورده و اسلام را قبول کرده است‌، وقتی از او پرسیدند; گفت‌: "به خدا می‌دانم او راست می‌گوید، لکن چه موقع چنین بود که ما پیرو عبد مناف و فرزندان او باشیم‌!."(شرح دعای مکارم الاخلاق‌، محمد تقی فلسفی‌، ص 13.) مؤمن واقعی دارای چه صفات است‌؟ قرآن مجید، در آیات زیادی‌، صفات مؤمنین را بیان فرموده است‌: "اِنَّمَا المُؤمِنون‌َ الَّذین‌َ اِذا ذُکِرَ اللّه‌ُ وَجِلَت قُلوبُهُم واِذا تُلِیَت عَلَیهِم ءَایـَتُه‌ُ زَادَتهُم ایمـَنـًا وعَلی‌َ رَبِّهِم یَتَوَکَّلون # اَلَّذین‌َ یُقیمون‌َ الصَّلوَة‌َ ومِمّا رَزَقنـَهُم یُنفِقون (انفال‌،2،3) مؤمنان کسانی‌، هستند که وقتی نام خدا ذکر می‌شود، از اُبهت و عظمت باری تعالی‌، دل‌های آنان می‌لرزد، و دچار حالت خشیت درونی می‌گردند، و چون آیات خدا، بر آن‌ها تلاوت کنند، بر ایمانشان افزوده می‌شود و مؤمنان به خدای خود توکل می‌کنند و نماز را به پا می‌دارند و از آن چه روزی آن‌هاکرده‌ایم‌، به فقرا انفاق می‌کنند; سپس می‌فرماید: "اُولغ‌کَ هُم‌ُ المُؤمِنون‌َ حَقـًّا لَهُم دَرَجـَت‌ٌ عِندَ رَبِّهِم‌; (انفال‌،4) این‌ها مؤمن واقعی هستند و در پیشگاه خدا، درجات بلندی دارند." هم چنین در سوره حجرات آمده است‌: "اِنَّمَا المُؤمِنون‌َ الَّذین‌َ ءامَنوا بِاللّه‌ِ ورَسولِه‌ِ ثُم‌َّ لَم یَرتابوا وجـَهَدوا بِاَموَلِهِم واَنفُسِهِم فی سَبیل‌ِ اللّه‌ِ; (حجرات‌،15) مؤمنان واقعی کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده‌اند، سپس هرگز شک و تردیدی به خود راه نداده‌، و با اموال و جان‌های خود، در راه خدا به جهاد پرداخته‌اند،" در سوره مؤمنون به هفت صفت‌، از صفات مؤمنین اشاره شده و تصریح می‌کند که رستگاری و سعادت‌، در پرتو این صفات به دست می‌آید. (مؤمنون‌، 2 - 9) در آخر سوره فرقان نیز، صفات "عباد الرحمان‌" را ـ که از مؤمنین هستند ـ بیان می‌فرماید. (فرقان‌، آیات 63 به بعد) در روایات نیز، به ویژگی‌های مؤمنین و علائم کمال ایمان‌، به تفصیل اشاره شده است‌. در روایتی از رسول خدا9 آمده است‌: "که سه صفت است‌، اگر در کسی باشد، ایمان او کامل است‌: فردی که در راه انجام دستورات خدا، از سرزنش هیچ کس ترس و خوفی نداشته باشد، دوم‌: کسی که عمل او خالص و برای خدا باشد، و هرگز در عمل خود ریا نداشته باشد، سوم‌: اگر دو عمل به او پیشنهاد شد، یکی مربوط به دنیا و دیگری مربوط به آخرت‌، امری را اختیار کند که مربوط به آخرت است‌."(میزان الحکمه‌، محمدی ری شهری‌، ج 1، ص 311، نشر مکتب الاعلام الاسلامی‌.)