اگر بچه‌ای به طور ناآگاهانه به خدا کفر بورزد، آیا باید او را از این عمل نهی کرد؟ چگونه می‌توان او را از این کار بازداشت‌؟

بچه‌ای که از روی ناآگاهی ممکن است به خدا کفر بورزد، باید او را از راه‌های شایسته نهی کرد و با تربیت و تعلیم صحیح و شایسته او را به راه راست هدایت کرد، گرچه بچه‌ها تا قبل از رسیدن به سن بلوغ تکلیفی ندارند. یکی از اساسی‌ترین مسایلی که امروزه در محافل علمی و آموزشی جهان مطرح است‌، مسأله تربیت و پرورش انسان است‌. اسلام نیز با دارا بودن نظام تربیتی کارآمد، مربیان را به تربیت کردن صحیح افراد، فرا خوانده است‌. در قرآن کریم آمده است‌: "ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانوادة خویش را از آتش جهنم نگه دارید"(تحریم‌،6) حضرت علی‌در توضیح این آیه می‌فرماید: خود و خانواده و فرزندان‌تان را تعلیم خیر دهید و آنان را تربیت کنید. (تا از آتش جهنم حفظ شوند)( الدرالمنثور، سیوطی‌، ج 8، ص 210، داراحیأ التراث العربی‌. ) هدف‌های تربیت‌اهداف تربیتی را از دیدگاه اسلام می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد: هدف‌ها در رابطه با خود، در رابطه با آفریدگار خود، در رابطه با انسان‌ها و در رابطه با جهان به معنای عام و وسیع کلمه‌. ـ در رابطه با خود، هدف‌، شناخت و سازندگی خویش است بر اساس ضوابط مذهب و مکتب به گونه‌ای که حرکتی به سوی رشد و تعالی داشته باشد. ـ در رابطه با آفریدگار، عبودیت او و استقامت در راه به منظور تکمیل و تکامل خویش است‌. ـ در رابطه با انسان‌ها، غرض‌، برخوردی صحیح و سازنده با آن‌هاست به گونه‌ای که حرکتی کلی و در جهت سیر به سوی هدف پدید آید. در رابطه با جهان‌، برخورد سازنده با حیوان‌، گیاه و جهان به منظور بهره‌وری از آن‌ها جهت تکامل خویش است‌. در راه رسیدن به این غرض‌ها ضروری است همة جنبه‌ها به گونه‌ای موازی و متعادل پرورش یابند. در عین این که بدن را از راه غذا و ورزش رشد داده و ورزیده می‌کنیم‌، لازم است عقل را هم از راه برهان و دلیل ورزیده سازیم‌، جنبه‌های دیگر زندگی را هم مورد توجه قرار دهیم‌.( پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان‌، دکتر علی قائمی‌، ص 17، انتشارات امیری و هاد. ) عوامل تربیت صحیح‌در تربیت صحیح خود یا فرزند با هر کس دیگر، عواملی دخیل است‌. برخی از عواملی که دین مقدس اسلام در تربیت صحیح به آن‌ها توجه کرده‌، عبارتند از: 1. تعقل‌، تفکر و تعلم‌; این سه‌، حکم چراغ را برای انسان دارند و در قرآن کریم تأکید زیادی بر آن‌ها شده است‌، "هَل‌ْ یَسْتَوِی الَّذِین‌َ یعْلَمُون‌َ وَ الَّذِین‌َ لاَ یَعْلَمُون‌;(زمر،9) آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند مساوی هستند؟!" و (زمر،20) و... 2. تقوا و تزکیه‌; این عامل سبب پرورش اراده انسان شده و اراده را برای به کار بستن آماده می‌کند. قرآن کریم به این عامل در تربیت صحیح‌، تصریح کرده است‌; "ای اهل ایمان اگر از خدا پروا دارید، برای شما ]نیروی‌[ تشخیص ]حق از باطل‌[ قرار می‌دهد; و گناهانتان را از شما می‌زداید و شما را می‌آمرزد و خدا دارای بخشش بزرگ است‌".(انفال‌،29) 3. عبادت‌; عبادت‌، سبب تقویت عشق‌، علاقة معنوی و ایجاد حرارت ایمانی در انسان می‌شود، یعنی همان‌طور که ایمان خودش به نوبة خود منشأ عبادت‌، است‌، عبادت هم تقویت کنندة ایمان است‌. در متون اسلامی به تأثیر متقابل ایمان و عمل در یکدیگر اشاره شده است‌; "وَ أَقِم‌ِ الصَّلَوَة‌َ لِذِکْرِی‌َّ";(طه‌،14) و "إِن‌َّ الصَّلَوَة‌َ تَنْهَی‌َ عَن‌ِ الْفَحْشَآءِ وَ الْمُنکَرِ" (عنکبوت‌،45) شهید مطهری درباره این عامل می‌فرمایند: "اگر انسان علاقمند به تربیت خودش و فرزندانش به تربیت اسلامی هست و یا می‌خواهد افرادی را تربیت بکند، واقعاً باید به مسأله نیایش‌، دعا و عبادت اهمیت بدهد". (تعلیم و تربیت در اسلام‌، شهید مطهری‌، ص 341، انتشارات صدرا. ) 4. احیای شخصیت و کرامت نفس‌; انسان‌ها در زندگی‌، فعالیت‌ها، تلاش‌های روزمره و در جستجو و باورهایشان‌، آن احساس‌ها و اعتقادها و رفتارهایی را بر می‌گزینند که احساس می‌کنند آنان را به درجه‌ای از اهمیت و ارزش می‌رساند. از دیدگاه اسلام‌، تربیتی سازنده محسوب می‌شود که انسان را متوجه ارزش‌های وجود و عزت نفس خویش کند. زیرا با وجود عزت نفس‌، انسان پیرامون خطا و معصیت نمی‌گردد; حضرت علی‌در این‌باره می‌فرمایند: "من کرمت علیه نفسه لم یهنها بامعصیه‌; کسی که شخصیتش در نظرش ارزشمند گردید، عزت نفس خویش را با خطا و معصیت خوار نمی‌گرداند".( غرر الحکم‌، ح شماره 3، 873. ) 5. اظهار محبت‌; اظهار محبت‌، دوستی‌، رفاقت برای ارتباط مثبت با کودک و نوجوان در ایجاد زمینة گرایش آنان به خوبی بسیار مؤثر است‌; چنان که قرآن کریم یکی از رموز موفقیت و جاذبة چشم‌گیر پیامبر اکرم‌را نرم خویی‌، مهر و محبت آن حضرت نسبت به مسلمانان می‌داند. "فَبِمَا رَحْمَة‌ٍ مِّن‌َ اللَّه‌ِ لِنت‌َ لَهُم‌ْ وَلَوْ کُنت‌َ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْب‌ِ لاَ نفَضُّواْ مِن‌ْ حَوْلِکَ; (آل‌عمران‌، 159) پس به ]برکت‌[ رحمت الهی‌، با آنان نرم خو ]پر مهر[ شدی‌، و اگر تندخو و سخت‌دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‌شدند". 6. محبت اولیأ; مسأله ارادت و شیفتگی به یک شخصی که مراتبی از کمالات انسانی را طی کرده و در مسیر بندگی خدا تجربه‌ها دیده و توشه‌ها اندوخته است و به تعبیر بزرگان به مقام امامت و ولایت رسیده است‌، بالاترین و بزرگترین عامل در تغییر دادن انسان است‌. ارادت به بزرگان دین سبب الگو قرار دادن آنان‌، در کردارها، و باعث تغییر به وسیله لطف آنان می‌شود; از این رو است که قرآن کریم پیامبر را به عنوان الگو برای جهانیان معرفی کرده است‌; "لَّقَدْ کَان‌َ لَکُم‌ْ فِی رَسُول‌ِ اللَّه‌ِ أُسْوَة‌ٌ حَسَنَة‌ٌ لِّمَن کَان‌َ یَرْجُوا اللَّه‌َ وَ الْیَوْم‌َ الاْ ?َخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّه‌َ کَثِیرًا;(احزاب‌،21) قطعاً برای شما در ]اقتدا به‌[ رسول خدا سرمشقی نیکو است‌: برای آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می‌کند". 7. ازدواج‌; ازدواج مقدس‌، باعث دور شدن انسان از خودپرستی و خوددوستی و رو آوردن به غیر دوستی شده و سبب دوری انسان از بسیاری گناهان می‌شود. 8. کار; کار از هر عامل دیگری اگر سازنده‌تر نباشد نقشش در سازندگی کمتر نیست‌. کار علاوه بر این که مانع روی آوردن به بسیاری از گناهان می‌شود، مانع افکار و خیالات شیطانی می‌گردد. به همین جهت در اسلام به کار و نوع شغل اهمیت فراوانی داده شده است‌; "ملعون من القی کلّه علی الناس‌; هر کسی که بیکار باشد و سنگینی ]اقتصادی‌[ خود را بر دوش مردم بیندازد ملعون است‌".( الکافی‌، کلینی‌;، ج 4، ص 12، دارالکتب الاسلامیة / ر.ک‌: تعلیم و تربیت در اسلام‌، شهید مطهری‌. ) در پایان‌، گفتنی است‌، بهره‌گیری از این عوامل‌، در تربیت‌، به ویژه تربیت کودک و نوجوان‌، نیازمند روش‌های مناسب است‌. امیدواریم کتاب‌های زیر دراین زمینه مفید باشد: اسلام و تربیت‌، آیت الله امینی / گفتار فلسفی (تربیت کودک و نوجوان‌) / تربیت فرزند از نظر اسلام‌، حسین مظاهری و...