مراد از آیة 102 سورة توبه‌: "بعضی عمل صالح و گناه را با هم مخلوط كرده‌اند" چیست‌؟

آیة 102 توبه دربارة مسلمانانی سخن می‌گوید كه مرتكب گناه و خطا گردیده‌، پشیمان شده‌اند. شأن نزول آیه به این صورت است كه سه نفر از انصار از شركت در جنگ تبوك خود داری كردند و برای مبارزه با كفار همراه رسول خدا6 حركت نكردند; سپس شنیدند خداوند آیاتی در سرزنش كسانی كه در جنگ شركت نكرده‌اند نازل فرموده است‌; آن‌ها از این خبر به شدت ناراحت شدند; از این رو خود را به ستون‌های مسجد النبی بستند و سوگند یاد كردند كه خود را باز نكنند، مگر پس از پذیرش توبه آنان‌; آن‌ها به همین حال بودند تا پیامبر اكرم‌تشریف آوردند و از حال آن‌ها جویا شدند; آن‌ها جریان را برای آن حضرت تعریف كردند، پیامبر اكرم‌فرمود: من نیز منتظر می‌مانم تا از جانب خدا دستوری برسد، در این موقع بود كه این آیه نازل شد: "وَ ءَاخَرُون‌َ اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِم‌ْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَـَـلِحًا وَ ءَاخَرَ سَیِّئًا عَسَی اللَّه‌ُ أَن یَتُوب‌َ عَلَیْهِم‌ْ إِن‌َّ اللَّه‌َ غَفُورٌ رَّحِیم‌ٌ; و گروهی دیگر به گناهان خود اعتراف كردند و اعمال صالح و ناصالحی را به هم آمیختند، امید می‌رود كه خداوند توبة آن‌ها را بپذیرد، خداوند غفور و رحیم است‌." در آیه با صراحت گفته نشده كه خداوند توبة آن‌ها را می‌پذیرد، بلكه به (عسی‌) تعبیر شده است‌. علامه طباطبایی‌; در این باره فرموده‌اند: تعبیر بیان‌گر این است كه هم امید و هم خوف و ترس را در دل آن‌ها قرار دهد و ناامیدی را از دل آن‌ها ببرد، سپس برای این كه جانب امید را ترجیح دهد، می‌فرماید: "ان‌ّ اللّه غفور رحیم‌"(تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌،; ج 9، ص 397، نشر دارالكتب الاسلامیة‌.) این آیه به آنان نوید می‌دهد كه با ارتكاب گناه‌، گرچه بزرگ باشد، نباید از رحمت خدا مأیوس گشت‌، زیرا خدا به بندگان خویش خیلی لطف دارد. مخالفت از شركت در جهاد، آن هم در جنگی كه خود رسول خدا6 شركت دارد، گناه بزرگی است‌، لكن توبه و بازگشت به سوی خدا، گناه را پاك می‌كند، چون بخشش خدا خیلی بزرگ است‌. بعضی گفته‌اند: آیة بالا، امید بخش‌ترین آیات قرآن است‌، كه درها را به روی گناه كاران گشوده‌، توبه كاران را به سوی خود دعوت می‌فرماید.(تفسیر نمونه‌، آیة اللّه مكارم شیرازی و دیگران‌، ج 8، ص 116، نشر دارالكتب الاسلامیة‌.)