امام علی‌دربارة تفسیر سورة حمد; یعنی اُم‌ّ الكتاب‌، فرموده‌اند: این سوره‌، تا آن اندازه تاب تبیین و تفسیر دارد كه می‌تواند مقدار آن‌، هف

1. در مقایسه با دیگر سوره‌های قرآن‌، بی‌تردید سورة حمد از برجستگی ویژه‌ای برخوردار بوده‌، نشانة آن هم این است كه دربارة این سورة مبارك هم در قرآن كریم و هم به وسیلة امامان‌:، تعابیر ویژه‌ای آمده است‌; برای نمونه‌، می‌توان به موارد زیر اشاره كرد: الف ـ امام علی‌فرمود: "همة علوم قرآن در سورة حمد آمده است‌."(ینابیع المودّة‌، سلیمان بن ابراهیم قندوزی‌، ج 1، ص 68 ، نشر اسوه‌.) ب ـ قرآن كریم دربارة این سوره می‌فرماید: "و لَقَد ءاتَینـَكَ سَبعـًا مِن‌َ المَثانی و القُرءان‌َ العَظیم‌; (حجر، 87) ما به تو سورة حمد و قرآن عظیم دادیم‌." ج ـ هنگامی كه جابر بن عبدالله انصاری‌، نزد پیامبر9 آمد، پیامبر9 به او فرمود: "الا اعلمك افضل سورة انزلَهَا اللّه فی كتابه‌؟ قال فقال له بلی بابی انت و امی یا رسول‌اللّه علمینها. فعلمه الحمد، ام‌ّ الكتاب‌; آیا برترین سوره‌ای را كه خداوند در كتابش نازل كرده‌، به تو بیاموزم‌؟ جابر گفت‌: آری‌! پدر و مادرم فدایت باد. ]آن را[ به من تعلیم كن‌. پیامبر9 نیز سورة حمد كه ام‌ّالكتاب است را به او آموخت‌."(تفسیر نمونه‌، آیت‌الله مكارم شیرازی و دیگران‌، ج 1، ص 3، دارالكتب الاسلامیة‌.) 2. این كه چرا سوره مبارك حمد، دربردارندة تمام علوم قرآن یا اساس آن برشمرده شده‌، به طور خلاصه می‌توان گفت‌: در این سوره مبارك‌، محورهای اصلی و كلّی آموزه‌های مهم دینی‌; یعنی خداشناسی‌، معادشناسی و راهنما (پیامبر)شناسی آمده است‌; نیز ایمان به توحید و عمل صالح كه پایة دین را تشكیل می‌دهد، در این سوره‌، مورد بررسی قرار گرفته است‌. تعبیر به ام‌ّالكتاب كه در آن واژة "ام‌ّ" به معنای اساس و ریشه است نیز، از همین روست‌. 3. با جست و جوی هر چند مختصر، سخنی كه از امام علی‌دربارة ویژگی سورة حمد در پرسش آمده یافت نشد، ولی اگر هم در كتب روایی‌، دربارة این سوره چنین تعبیری از امام علی‌وجود نداشته باشد، امّا مشابه آن موجود بوده و به نمونه‌هایی از آن نیز اشاره گردید. 4. جمع شدن همة معارف الهی در سورة حمد، كه از دلایل عمدة ام‌ّالكتاب بودن این سوره است‌، با نگاهی ظاهری به آن فهم‌پذیر نبوده‌، بلكه این مهم‌، به تأملی عمیق امكان‌پذیر است‌، چرا كه قرآن كریم دارای ظاهر و باطن‌، هر دو است‌; وانگهی دست‌یابی به باطن آن‌، از هر كس ساخته نیست‌، بلكه این امر تنها كار پیامبر9 و امامان‌: است‌.