منظور از آیات اجتماعی قرآن کریم چیست‌؟ آیا مجموعه‌ای در این باره گردآوری شده است‌؟

پیش از پرداختن به آیات اجتماعی‌، لازم است ابتدا مفهوم "علوم اجتماعی‌" روشن شود تا از رهگذر آن بتوانیم حوزة آیات اجتماعی را به درستی شناخته و آیات آن را پی بگیریم‌. اصطلاح "علوم اجتماعی‌" در معانی گوناگونی به کار رفته است‌; گاه به معنای مترادف با "علوم انسانی‌" (تاریخ‌، اقتصاد، روان‌شناسی و حقوق‌) گرفته می‌شود و گاه آن را تنهابر بخشی از علوم انسانی که ناظر به امور و شؤون اجتماعی انسان است‌، تطبیق می‌کنند و گاه معنا را تنگ‌تر کرده‌، تنها به علوم انسانی که ناظر به امور و شؤون اجتماعی بوده و جنبة توصیفی داشته باشد (و نه دستوری‌) اطلاق می‌کنند (علم توصیفی در پی کشف تکوینیات و واقعیت‌های زندگی اجتماعی انسان است و علم دستوری یا هنجاری و یا ارزش‌، بیان کنندة تشریفات و ارزش‌های زندگی اجتماعی انسان است‌)(برای آگاهی بیشتر ر.ک‌: جامعه و تاریخ از دیدگاه امام خمینی‌;، محمد تقی مصباح یزدی‌، ص 16 و 17، سازمان تبلیغات اسلامی‌) بنابراین‌، با توجه به هر یک از تعریف‌های یاد شده‌، بخشی از آیات قرآن را می‌توان مورد مطالعه قرار داد. ولی از آن جا که همة آیات قرآن گاه به جنبه‌های گوناگونی پرداخته است و هر مفسّری در حوزة فکری و تفسیری خود، به گوشه‌هایی از آن می‌پردازد، نمی‌توان آیات را در یک تقسیم‌بندی کلی به اجتماعی و غیر آن تقسیم کرد، مگر آن که جداسازی آیات اجتماعی تنها به ملاحظه جهت‌های اجتماعی آن‌ها باشد; به عبارت دیگر یک آیه می‌تواند هم در دستة آیات اجتماعی قرار گیرد و هم در دستة آیات مربوط احکام فردی‌. آیات اجتماعی با توجه به معانی وسیع آن‌، بسیار متنوع و فراوان است و شاید بتوان بیشترین آیات قرآن را در این حوزه مطرح کرد; مانند احکام پیروی از ولی امر، قصاص‌، دفاع‌، خمس و زکات‌، نمازهای مسجد و جماعت‌، حج‌، معاملات و... و نیز آیات مربوط به چگونگی معاشرت با دیگران‌، احکام زناشویی و... آیات اجتماعی متناسب با شاخه‌ها و عناصر علوم اجتماعی‌، در زیر مجموعه‌هایی مستقل جای می‌گیرند; برای مثال آیات اقتصادی‌، نظامی‌، سیاسی‌، فرهنگی‌، روانشناس و... هر یک در مجموعه‌هایی مستقل بحث می‌شوند. ـ دربارة آیات اجتماعی‌، تفسیرها و تک‌نگاری‌های فراوانی ارائه شده است‌; حتی دربارة برخی از شاخه‌های علوم اجتماعی‌، فرهنگ‌هایی مستقل‌تر را تدوین گردیده مانند "الکشاف الاقتصادی لآیات القرآن الکریم‌" اثر محیی الدین عطیّه‌، الدار العالمیة للکتاب الاسلامی والمعهد العالمی للفکر الاسلامی‌. برخی از منابع آیات اجتماعی عبارت است از: "جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن‌"، استاد محمد تقی مصباح یزدی‌; "حقوق و سیاست در قرآن‌"، استاد محمد تقی مصباح یزدی‌، انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌;; "اسلام و جامعه‌" (چهار جلد)، جمعی از نویسندگان‌، مرکز جهانی علوم اسلامی‌; "زندگی اجتماعی از دیدگاه اسلام‌"، دکتر احمد شبلی‌، ترجمة دکتر سید محمود اسد اللهی‌، آستان قدس رضوی‌; "نقش قرآن در جهان معاصر" محمد غزالی ترجمة محمد صدیق خالق پناه‌، "بعد اجتماعی اسلام‌"; محمد اسفندیاری‌، و...