قرآن مجید، در چه مواردی به کوچ سفارش نموده است‌؟

قرآن مجید، در مواردی مسلمانان را به هجرت سفارش کرده است که به برخی از آن‌ها، اشاره می‌کنیم‌: الف ـ هجرت برای تحصیل علم و تفّقه در دین‌: در آیة 122 سورة مبارکه توبه‌، مؤمنان را به هجرت برای تحصیل علم و تفقّه در دین‌، سفارش کرده است‌: "چرا از هر گروهی‌، طایفه‌ای از آنان کوچ نمی‌کند تا در دین آگاهی پیدا کنند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آن‌ها را انذار نمایند تا بترسند و خودداری کنند.( تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی (ره‌)، ج 9، ص 404، انتشارات جامعه مدرسین‌. ) البته آیة فوق‌، تفسیر دیگری نیز دارد که در جواب پرسش نخست گذشت‌. ب ـ هجرت برای جهاد: از دیگر مواردی که قرآن مجید، مؤمنان را به هجرت کردن سفارش فرموده‌. جهاد در راه خداست‌. در آیة 41 سورة مبارکه توبه آمده است‌: "انفِرُواْ خِفَافًا وَثِقَالاً وَجَـَهِدُواْ بِأَمْوَ َلِکُم‌ْ وَأَنفُسِکُم‌ْ فِی سَبِیل‌ِ اللَّه‌; ]همگی به سوی میدان جهاد[ حرکت کنید، چه سبک بار باشید چه سنگین بار، و با اموال و جان‌های خود، در راه خدا جهاد کنید." سنگین و سبک‌، مفهوم جامعی دارد که همة حالات انسان را شامل می‌شود; این که شخص جوان باشد یا پیر، مجرّد باشد یا متأهل‌. کم عائله باشد یا پر عائله‌، غنی باشد یا فقیر،... در هر صورت‌، حرکت بسوی جهاد، بر همگان لازم است‌.( تفسیر نمونه‌، آیة الله مکارم شیرازی وهمکاران‌، ج 7، ص 424، دارالکتب الاسلامیه‌. ) هم چنین کسانی که به بهانه‌های گوناگون از هجرت در مسیر جهاد، سرباز زده‌اند سرزنش می‌کند و می‌فرماید: "إِلآ تَنفِرُواْ یُعَذِّبْکُم‌ْ عَذَابًا أَلِیمًا;(توبه‌،39) اگر به سوی میدان جنگ کوچ نکنید، خدا به عذاب دردناکی‌، مجازاتتان خواهد کرد." ج ـ هجرت برای حفظ تفکّر دینی‌: آیاتی از قرآن مجید، مؤمنان را سفارش می‌کند که اگر محیط و منطقه‌ای نامساعد بود، برای حفظ تفکّر دینی و عقاید خود هجرت کنند تا بتوانند در سرزمین دیگری‌، با حفظ عقیده‌، زندگی کنند: "قَالُواْ کُنَّا مُسْتَضْعَفِین‌َ فِی الاْ ?َرْض‌ِ قَالُوَّاْ أَلَم‌ْ تَکُن‌ْ أَرْض‌ُ اللَّه‌ِ وَ َسِعَة‌ً فَتُهَاجِرُواْ فِیهَا;(نسأ،97) آن‌ها گفتند: ما در سرزمین خود تحت فشار بودیم‌، فرشتگان گفتند: مگر سرزمین خدا پهناور نبود که مهاجرت کنید." براساس این آیه و آیات فراوان دیگر، قرآن با صراحت‌، دستور می‌دهد که اگر در محیطی به خاطر عواملی نتوانستید آن‌چه وظیفه دارید انجام دهید، به محیط و منطقه‌ای دیگر هجرت نمایید، زیرا با گستردگی جهان هستی‌، نتوان مرد به ذلّت که در این جا زادم‌!( تفسیر نمونه‌، آیت الله مکارم شیرازی و همکاران‌، ج 4، ص 90، دارالکتب الاسلامیه‌. ) د ـ هجرت به سوی خدا و رسول که این هجرت درونی است و انسان از رذایل اخلاقی و شرک و تاریکی‌ها به منبع نور و خدای متعال‌، حرکت می‌کند. اصولاً در اسلام‌، پیش از آن که هجرت مکانی و خارجی‌، تحقق یابد، هجرت درونی لازم است و به فرمودة امیرمؤمنان‌"انما المهاجرون الذین یهـَجرون السیئات و لم یأتوا بها; مهاجر واقعی آن‌هایند که از گناه هجرت می‌کنند و مرتکب آن نمی‌شوند."( سفینة البحار، ماده هجر، به نقل از تفسیر نمونه‌، ج 4، ص 93. )