قرآن‌، "خجالت‌" را چگونه تعریف می‌کند؟

از ریشة "خجل‌" در قرآن‌، کلمه‌ای نیامده است‌; بنابراین‌، برای یافتن معنای واقعی آن‌، باید از کتب لغت و روان‌شناسی کمک گرفت‌. غیر از معانی گوناگونی که برای خجالت شده‌، "کم‌رویی‌" بهترین معادلی است که می‌توان برای این کلمه در نظر گرفت‌; چنان که بیش‌تر کتاب‌های روان‌شناسی از این منظر به آن نگاه کردند; از این رو ما نیز با این دید، دربارة آن بحث می‌کنیم‌. کم رویی‌، توجهی غیر عادی و مضطربانه به خویشتن‌، در یک موقعیت اجتماعی است که در نتیجة آن‌، فرد دچار نوعی تنش روانی ـ عضلانی شده‌، شرایط شناختی و عاطفی‌اش متأثر می‌گردد و زمینة بروز رفتارهای خام و ناسنجیده و واکنش‌های نامناسب در وی فراهم می‌شود. به سخن دیگر، کم رویی‌، "خود توجهی‌" فوق العاده و ترس از مواجه شدن با دیگران‌. پی‌آمدهای کم رویی‌: 1. روبه رو شدن با افراد جدید، برای فرد نگران کننده و دشوار است‌. 2. وارد شدن به مکان‌های جدید و کسب و کار و تجارت تازه‌، برای فرد سخت است‌; 3. کم رویی‌، سبب مخفی شدن از انظار و احساس عجز در عین توان‌مندی می‌شود. تفاوت "حیا" با "کم رویی‌" برخی کم رویی را مترادف با "حیا" گرفته‌اند و آن را در دختران تأیید، تمجید و تشویق می‌کنند. این برداشت‌، صحبح نبوده و آن دو با هم مترادف نیستند; چون "حیا" یکی از برجسته‌ترین صفات انسان‌های متعالی بوده‌، شاخص ایمان و بیان‌گر رشد شخصیت است‌; به بیان دیگر، قدرت خویشتن‌داری‌، که در حیا وجود دارد، ارادی و ارزشمند است‌، و در روایات و آیات‌، از آن به خوبی یاد شده است‌. (قصص‌،25) در مقابل‌، کم رویی‌، پدیده‌ای کاملاً غیر ارادی‌، ناخوشایند و حکایت‌گر ناتوانی و معلولیت اجتماعی است‌. دیدگاه اسلام دربارة "کم رویی‌" از نوع وظایف فردی و اجتماعی و توصیه‌های اسلام دربارة پذیرش مسئولیت‌ها فهمیده می‌شود که اسلام با کم‌رویی مخالف است‌. پرواضح است که پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی و انجام وظایف انسانی و اسلامی‌، بدون خمیر مایة شجاعت ممکن نیست‌; مثلاً فریضه امر به معروف و نهی از منکر که در قرآن‌، بسیار به آن تأکید شده (آل عمران‌،104)، نیازمند شجاعت اخلاقی و توانایی برقراری رابطة مفید و مؤثر است‌. در این مختصر، به طور کلی‌، تعریف کم‌رویی و دیدگاه اسلام دربارة آن روشن شد و بیان عوامل و راه‌های از بین بردن آن‌، مجال بیش‌تری را می‌طلبد.(ر. ک روان‌شناسی کم‌رویی‌، غلامعلی افروز، دفتر نشر فرهنگ اسلامی / نجات از کم‌رویی‌، محمدحسین حق‌جو، مرکز فرهنگی انصاری‌المهدی‌.)