با توجه به این که نخستین آیه‌هایی که بر پیامبر6 نازل شد، سورة علق است‌، پیامبر هنگام نماز، کدام سوره را قرائت می‌کردند، در صورتی که ایشان از

1. دربارة نخستین آیه و سوره‌ای که بر پیامبر6 نازل شده است‌، میان محققان و قرآن‌شناسان‌، اختلاف وجود دارد; نظر برخی آن است که نخستین سورة نازل شده‌، سورة "فاتحة الکتاب‌" است‌. طرف‌داران این قول‌، به اندازه‌ای است که زمخشری در کشّاف‌، این قول را به بیش‌تر مفسران نسبت می‌دهد;( الکشاف‌، زمخشری‌، محمد بن عمر، ج 4، ص 270، نشر دارالفکر، بیروت‌. ) بنابراین‌، اگر سورة حمد، نخستین سورة نازل شده باشد، پاسخ پرسش روشن خواهد بود. 2. بر فرض که نخستین سورة نازل شده‌، حمد نباشد ـ که قول حق همین است و روایات ائمه‌: هم همین قول را تأیید می‌کند.( التمهید فی علوم القرآن‌، محمد هادی معرفت‌، ج 1، ص 124، نشر دفتر انتشارات اسلامی‌، قم / المیزان فی تفسیر القرآن‌، علامه طباطبایی‌;، ج 20، ص 378، نشر مؤسسة اعلمی‌، بیروت‌. ) ولی چون کیفیت نماز حضرت در آن زمان ـ از طریق نقل معتبر ـ به ما نرسیده است‌، ممکن است‌، مقصود از نماز ایشان‌، نیایش مخصوصی بوده که در شرایع ابراهیمی رایج بوده است و ایشان و اجداد ایشان‌، به آن پای‌بند بوده‌اند; به ویژه که نیایش‌های آسمانی پیش از اسلام نیز دارای رکوع و سجود نیز بوده‌اند: ـ که پیامبر نیز به همین صورت در کنار کعبه نیایش می‌کرده است ـ "یَـَمَرْیَم‌ُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَاسْجُدِی وَارْکَعِی مَع‌َ الرَّ َکِعِین‌َ ;(آل‌عمران‌،43) ای مریم‌! ]به شکرانة این نعمت‌[ برای پروردگار خود، خضوع کن و سجده به جاآور; و با رکوع کنندگان رکوع کن‌."; "وَ عَهِدْنَآ إِلَی‌ََّ إِبْرَ َهِیم‌َ وَ إِسْمَـَعِیل‌َ أَن طَهِّرَا بَیْتِی‌َ لِلطَّـآغ‌فِین‌َ وَ الْعَـَکِفِین‌َ وَ الرُّکَّع‌ِ السُّجُودِ ;(بقره‌،125) و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانة مرا برای طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجودکنندگان‌، پاک و پاکیزه کنید." این آیات نشان می‌دهد که رکوع و سجود، در نیایش‌های الهی در جوار کعبه وجود داشته است‌، و آن چه تاریخ دربارة نماز پیامبر6 نقل می‌کند، پیش از صورت نماز پیامبر ـ که رو به کعبه می‌ایستاده و رکوع و سجود می‌کرده ـ نیست‌،یعنی وارد نشده است که آن حضرت در حال ایستاده‌، چه ذکرهایی می‌خواند; به همین جهت‌، ممکن است نمازی که در اسلام به روش مخصوص ـ که سورة حمد حتماً باید جزء آن باشد ـ وارد شده است‌، در آن هنگام نبوده است‌. 3. درست است که بر اساس نقل کتب تاریخ و سیره‌، پیامبر6 از همان ابتدای بعثت نماز می‌خوانده است‌، ولی منافات ندارد که مقصود، نماز خواندن ازهمان لحظة نخست بعثت نباشد، بلکه پس از دستور مخصوص خداوند بوده که به همراه سورة حمد به ایشان نازل شده است‌; به ویژه که سورة فاتحه هم از عتائق سور قرآنی است که به طور کامل در همان اوایل بعثت نازل گردیده است‌; نتیجه آن که اگر پیامبر6 نماز می‌خوانده‌، بدون ارشاد و امر الهی نبوده است و این فرمان می‌تواند با فاصله‌ای اندک از اصل بعثت ـ زمان نزول سورة حمد ـ صورت گرفته باشد; چنان که همة احکام اسلامی و تکالیف الهی‌، به تدریج واجب می‌شده است‌.( ر.ک‌: درسنامة علوم قرآنی‌، حسین جوان آراسته‌، ص 122ـ123، نشر دفتر تبلیغات اسلامی‌، حوزة علمیة قم‌. ) 4. بر فرض که نخستین سورة نازل شده‌، علق باشد، ولی برخی اعتقاد دارند که وقتی جبرئیل فرمود: "اقرء; بخوان‌!" و پیامبر6 فرمود: چه بخوانم‌؟ جبرئیل‌فرمود: "بِسْم‌ِ اللَّه‌ِ الرَّحْمَـَن‌ِ الرَّحِیم # الْحَمْدُ لِلَّه‌ِ رَب‌ِّ الْعَـَـلَمِین‌....وَ لاَ الضَّآلِّین‌" یعنی تمام سورة حمد را بر پیامبر6 خواند و پیامبر آن را آموخت‌.( تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین‌، ملا فتح اللّه کاشانی‌، ج 10، ص 294، نشر کتاب فروشی اسلامیة‌، تهران‌. ) پس پیامبر6 از همان لحظة نخست بعثت‌، با سورة حمد آشنا شده بود. 5. اصل "لا صلاة الا بفاتحة الکتاب‌"، یکی از احکام شرعی است و شکّی نیست که احکام اسلام‌، به تدریج نازل شده‌، به مرور کامل گشتند; به همین جهت‌، منافاتی ندارد که در ابتدای نماز بوده باشد، ولی به جای فاتحة الکتاب‌، سوره و یا ذکرهای دیگری خوانده می‌شده تا کیفیّت آن‌، با فرمان الهی تغییر کرده و مقرر شده است که نماز فقط با سورة حمد خوانده شود.