تأثیر سازندة قرآن‌، بر شخصیت انسان چیست‌؟

شخصیت هر انسان‌، همان چیزی است که رفتار او را شکل و جهت می‌بخشد و ساختن شخصیت سالم‌، به این معنا، جزء رسالت قرآن است‌، زیرا قرآن همان گونه که زندگی دنیا را مقدمه‌ای برای زندگی جاودانة آن جهانی دانسته است‌، سلامتی شخصیت انسان را نیز، مقدمة سلامتی برای آن زندگی برشمرده است‌: "وَ مَن کَان‌َ فِی هَـَذِه‌ِی‌َّ أَعْمَی‌َ فَهُوَ فِی الاْ ?َخِرَة‌ِ أَعْمَی‌َ وَ أَضَل‌ُّ سَبِیلاً ;(اسرأ،72) امّا کسی که در این جهان ]از دیدن چهرة حق‌[ نابینا بوده است‌، در آخرت نیز نابینا و گمراه‌تر است‌." اینک به چند مورد از تأثیرها و اشاره‌های قرآن به ابعاد مثبت شخصیت انسان می‌پردازیم‌: 1. درمان دردهای درونی‌: خداوند در قرآن می‌فرماید: "یَـََّأَیُّهَا النَّاس‌ُ قَدْ جَآءَتْکُم مَّوْعِظَة‌ٌ مِّن رَّبِّکُم‌ْ وَشِفَآءٌ لِّمَا فِی الصُّدُور;(یونس‌،57) ای مردم‌! اندرزی از سوی پروردگارتان برای شما آمده است‌; و درمانی برای آن‌چه در سینه‌ها است ]درمانی برای دل‌های شما[ در آیة دیگر می‌فرماید: "وَ نُنَزِّل‌ُ مِن‌َ الْقُرْءَان‌ِ مَا هُوَ شِفَآءٌ وَ رَحْمَة‌ٌ لِّلْمُؤْمِنِین‌;(اسرأ،82) و از قرآن‌، آن‌چه شفا و رحمت است برای مؤمنان نازل کردیم‌." 2. شخصیت قرآنی در گرو دانستن و فهمیدن‌: قرآن کریم انسان را به تفکّر در جهانی که او را احاطه کرده است ترغیب‌، و او را به شناخت کلیه رمز جهان هستی رهنمون می‌کند. قرآن‌، انسان را با حل‌ّ مهمترین مسئلة جهان هستی‌، یعنی فهم سازمان حتی‌، شناخت مبدأ و معاد آشنا می‌کند: "الَّذِین‌َ یَذْکُرُون‌َ اللَّه‌َ قِیَـَمًا وَقُعُودًا وَعَلَی‌َ جُنُوبِهِم‌ْ وَیَتَفَکَّرُون‌َ فِی خَلْق‌ِ السَّمَـَوَ َت‌ِ وَالاْ ?َرْض‌;(آل‌عمران‌،191) آنان که خدا را در حال ایستاده و نشسته و آن گاه که بر پهلو خوابیده‌اند، یاد می‌کنند; و در اسرار آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند". 3. پرهیز از تقلید کورکورانه و ترغیب به استقلال فکری‌: "قَالُواْ یَـَصَـَـلِح‌ُ قَدْ کُنت‌َ فِینَا مَرْجُوًّا قَبْل‌َ هَـَذَآ أَتَنْهَغ‌نَآ أَن نَّعْبُدَ مَا یَعْبُدُ ءَابَآؤُنَا;(هود،62) گفت‌: ای صالح‌! به راستی تو پیش از این‌، در میان ما مایة امید بودی‌، آیا ما را از پرستش آن چه پدران ما می‌پرستیدند باز می‌داری‌؟" 4. مسئولیت‌پذیری‌: شخصیتی که تحت تأثیر تربیت‌های قرآنی قرار گرفته‌، شخصیتی مسئولیت‌پذیر است‌; نه تنها در مقابل کج‌روی‌، انحراف‌، جهالت و فساد سکوت نکرده در آن حل نمی‌شود، بلکه در برابر حرکت جامعه و خانواده و نزدیکان خویش نیز، خود را مسئول می‌داند و برای هدایت دیگران‌، خود را به زحمت می‌اندازد: "یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ قُوَّاْ أَنفُسَکُم‌ْ وَ أَهْلِیکُم‌ْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاس‌ُ وَ الْحِجَارَة‌;(تحریم‌،6) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خودتان و کسان خود را از آتشی که سوخت آن مردم و سنگ‌ها هستند حفظ کنید."; "لَعَلَّکَ بَـَخِع‌ٌ نَّفْسَکَ أَلآ یَکُونُواْ مُؤْمِنِین‌َ ;(شعرأ،3) شاید تو از ]اندوه‌[ این که ]مشرکان‌[ ایمان نمی‌آورند، جان خود را تباه سازی‌." 5. استواری و پایداری‌: خداوند در داستان حضرت موسی‌غ وقتی از راه‌یابی جادوگران به حق سخن می‌گوید، که سبب ایمان آن‌ها شد، از پایداری آنان یاد می‌کند: "قَالُوَّاْ إِنَّآ إِلَی‌َ رَبِّنَا مُنقَلِبُون # وَمَا تَنقِم‌ُ مِنَّآ إِلآَّ أَن‌ْ ءَامَنَّا بِ ?‹َایَـَت‌ِ رَبِّنَا لَمَّا جَآءَتْنَا رَبَّنَآ أَفْرِغ‌ْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِین‌َ ;(اعراف‌،125ـ126) ]جادوگران فرعون که با دیدن اعجاز حضرت موسی‌غ ایمان آورده بودند، در مقابل تهدید او[ گفتند: ما به سوی پروردگارمان باز خواهیم گشت و تو ما را به کیفر نمی‌رسانی‌، جز برای این که ما به ]معجزات و[ آیات پروردگارمان ـ وقتی برای ما آمد ـ ایمان آورده‌ایم‌، پروردگارا! بر ما شکیبایی فرو ریز و ما را مسلمان بمیران‌." 6. روحیه برابری و برادری‌: "انسان قرآنی‌" از حیات اجتماعی‌، خود را عضوی از پیکر جامعه می‌داند و دیگر انسان‌ها را خواهران و برادران خود می‌داند: "إِنَّمَا الْمُؤْمِنُون‌َ إِخْوَة‌ٌ;(حجرات‌،10) همانا مؤمنان برادران یک دیگر می‌باشند." 7. ایثار و فداکاری‌: "وَ یُؤْثِرُون‌َ عَلَی‌ََّ أَنفُسِهِم‌ْ وَلَوْ کَان‌َ بِهِم‌ْ خَصَاصَة‌;(حشر،9) و آن‌ها را بر خود مقدم می‌دارند، هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند." 8. ترغیب به بندگی خدا و رهایی از بندگی دیگران‌: "یَـََّأَیُّهَا النَّاس‌ُ اعْبُدُواْ رَبَّکُم‌ُ الَّذِی خَلَقَکُم‌;(بقره‌،21) ای مردم‌! پروردگار خود را عبادت کنید، آن کس که شما را آفرید."; "إِن کُل‌ُّ مَن فِی السَّمَـَوَ َت‌ِ وَ الاْ ?َرْض‌ِ إِلآ َّ ءَاتِی الرَّحْمَـَن‌ِ عَبْدًا ;(مریم‌،93) تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند، بندة اویند."; "أَن لآ تَعْبُدُواْ الشَّیْطَـَن‌َ إِنَّه‌ُو لَکُم‌ْ عَدُوُّ مُّبِین‌ٌ ;(یس‌،60) شیطان را نپرستید، که او برای شما دشمن آشکاری است‌." 9. اعتقاد به مبدأ و معاد: "إِنَّا لِلَّه‌ِ وَ إِنَّـآ إِلَیْه‌ِ رَ َجِعُون‌َ ;(بقره‌،156) ما از آن خداییم و به سوی او باز می‌گردیم‌." البته تأثیرات سازندة قرآن بر شخصیت انسان‌، پیش‌تر از آن است که بیان شد. و اشاره به موارد مذکور، تنها در حدّ پاسخ به یک پرسش است‌.