آیا اولین انسان‌، حضرت آدم‌غ بوده است‌؟

مرحوم علامه طباطبایی‌; در ذیل آیه 1 سورة نسأ می‌فرماید: "از ظاهر سیاق بر می‌آید که مراد از "نفس واحده‌"، آدم و مراد از "زوجها" حوا است که پدر و مادر نسل انسانند و ما نیز از آن نسل هستیم‌، و به طوری که از ظاهر قرآن کریم بر می‌آید، همة افراد نوع انسان به این دو تن منتهی می‌شوند. از آیه شریفه بر می‌آید که نسل موجود از انسان‌، تنها به آدم و همسرش منتهی می‌شود و جز این دو نفر، هیچ کس دیگری در انتشار این نسل دخالت نداشته است‌. "در تاریخ یهود آمده است که عمر نوع بشر از روزی که در زمین خلق شده تا کنون‌، بیش از حدود هفت هزار سال نیست که اعتبار عقلی هم با این تاریخ مساعد است‌; پس اعتبار عقلی هم همان را می‌گوید که تاریخ گفته است‌. لیکن دانشمندان طبقات‌الارض و به اصطلاح "ژئولوژی‌" معتقدند که عمر نوع بشر بیش از میلیونها سال است‌، و بر این گفتار خود، از فسیل آثاری از انسانها و نیز ادلّه‌ای از اسکلت سنگ شده خود انسانهای قدیمی آورده‌اند، که عمر هر یک از آن‌ها طبق معیارهای علمی خودشان بیش از پانصدهزار سال است‌. این اعتقاد ایشان است‌; امّا ادلّه‌ای که آورده‌اند قانع کننده نیست‌. دلیلی نیست که بتواند اثبات کند این فسیل‌ها، بدن سنگ شدة اجداد همین انسانهای امروزی است‌، و دلیلی نیست که بتواند این احتمال را رد کند که این اسکلت‌های سنگ شده مربوط به یکی از ادواری است که انسان‌هایی در زمین زندگی می‌کرده‌اند، چون ممکن است چنین بوده باشد، و دورة ما انسانها متصل به دورة فسیل‌های نامبرده نباشد. بلکه انسانهایی قبل از آفرینش آدم ابوالبشر در زمین زندگی می‌کرده‌اند و سپس منقرض شده باشند. و این پیدایش انسانها و انقراضشان تکرار شده باشد تا پس از چند دوره‌، نوبت به نسل حاضر رسیده باشد. قرآن کریم به طور آشکار، کیفیت پیدایش انسان در زمین را بیان نکرده که آیا ظهور این نوع موجود (انسان‌) در زمین‌، منحصر در همین دورة فصلی است که ما در آن قرار داریم‌، و یا دوره‌های متعددی داشته‌، و دورة ما انسانهای فعلی آخرین ادوار آن است‌؟ ممکن است از بعضی آیات شریف قرآن استشمام کرد که قبل از آفرینش حضرت آدم‌، ابوالبشر و نسل او، انسانهایی دیگر در زمین زندگی می‌کرده‌اند; مانند آیة شریف "وَ إِذْ قَال‌َ رَبُّکَ لِلْمَلَـََّئِکَة‌ِ إِنِّی جَاعِل‌ٌ فِی الاْ ?َرْض‌ِ خَلِیفَة‌ً قَالُوَّاْ أَتَجْعَل‌ُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسْفِکُ الدِّمَآءَ..." (بقره‌، 30) "و زمانی که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم در زمین جانشینی بگذارم‌، گفتند ]باز[ در زمین کسانی می‌گذاری که در آن فساد کنند و خونها بریزند" که از آن بر می‌آید، قبل از آفرینش بنی نوع آدم‌، دورة دیگری بر انسانیت گذشته است‌. در بعضی از روایات واردة از ائمه‌: مطالبی آمده که سابقة ادوار بسیاری از بشر را قبل از دورة حاضر اثبات می‌کند. در کتاب توحید شیخ صدوق‌(توحید، ص 277، ج 2، چاپ تهران‌.) از امام صادق‌روایتی آورده که در ضمن آن به راوی فرموده‌: شاید شما گمان می‌کنید که خدای عزوجل غیر از شما هیچ بشر دیگری را نیافریده است‌. نه‌، چنین نیست‌; بلکه هزار هزار آدم آفریده که شما از نسل آخرین آن‌ها هستید. مرحوم صدوق در کتاب‌، خصال‌(خصال‌، ج 2، ص 652، ح 54.) از امام باقر7 روایت کرده که فرمود: خدای عزوجل از روزی که زمین را آفریده‌، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض کرده است‌) که هیچیک از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده‌اند و خدای تعالی همة آن‌ها را از پوستة روی زمین آفرید و نسلی را بعد از نسل دیگر ایجاد کرد و برای هر یک‌، عالمی بعد از عالم دیگر پدید آورد تا در آخر، آدم ابوالبشر را بیافرید و ذریه‌اش را از او منشعب ساخت‌...(ترجمه تفسیر المیزان‌، ج 4، ص 221 ـ 231.)