آیا برای حیوانات و گیاهان‌، جهان آخرت وجود دارد؟

از برخی آیات (انعام‌، 38 و تکویر، 5) و روایات استفاده می‌شود که حیوانات هم مانند انسان‌ها حشر دارند و در روز قیامت حاضر شده و در حد آگاهی و مسؤلیت‌هایشان‌، حسابرسی می‌شوند و هر کس به حق خود می‌رسد، اگر در آیه 5 سوره تکویر، فقط نام حیوانات وحشی برده شده‌، یا به جهت غلبه است‌، یا به جهت ظلمی است که حیوانات وحشی نسبت به بقیه حیوانات دارند و یا...; در این پرسش باقی می‌ماند که آیا حیوانات هم تکلیف دارند یا نه‌؟ در پاسخ باید گفت که تکلیف مراحلی دارد و هر مرحله‌، ادراک و شعور متناسب خود را می‌خواهد; تکالیفی که در اسلام برای یک انسان وجود دارد، به گونه‌ای است که انجام آن‌ها بدون داشتن یک سطح عالی از عقل و درک ممکن نیست‌، و حیوانات هم مکلّف به آن نیستند; زیرا شرط آن‌، یعنی عقل و درک متناسب با آن تکالیف در آن‌ها نیست‌; امّا مرحله ساده‌تر و پایین‌تری از تکلیف درباره آن‌ها تصور می‌شود که مختصری فهم و شعور برای آن کافی است و نمی‌توان آن را در مورد حیوانات انکار کرد; به همین جهت‌، حشر آن‌ها هم با حشر انسان‌ها تفاوت دارد، انسان‌ها بعد از حسابرسی یا وارد بهشت و یا وارد جهنم می‌شوند; ولی حیوانات‌، بهشت و جهنم ندارند; بلکه بعد از انتصاف و انتقام از یکدیگر (مثلاً حیوان بی‌شاخ از حیوان شاخ‌دار به جهت ظلمی که به او کرده است‌، انتقام می‌گیرد) می‌میرند و خاک می‌شوند.(ر.ک‌: بحارالانوار، علامه مجلسی‌، ج 7، ص 276 / المیزان‌، علامه طباطبایی‌، ج 7، ص 73 ـ 83 / تفسیر نمونه‌، ج 5، ص 221 ـ 227 / مجمع‌البیان‌، طبرسی‌;، ج 10، ص 249، چاپ بیروت‌.)