با توجه به سورة زلزال که دربارة محشر صحبت می‌کند، روز "محشر" چه روزی است‌؟

"محشر" به معنای جای گرد آمدن و جمع شدن است و به روز قیامت محشر گفته می‌شود; زیرا بعد از این که همه انسان‌ها که در طول تاریخ بشر، بر صفحة زمین ظاهر شده‌اند، مردند، در آن روز (قیامت‌) از قبرها بیرون آمده و در یک جا جمع می‌شوند و به سوی دادگاه عدل الهی برای حساب و کتاب‌، و سپس به سوی بهشت یا دوزخ رانده می‌شوند. در این‌جا به طور خلاصه به تفسیر سورة زلزال که دربارة توصیف نشانه‌های قیامت و روز محشر است اشاره می‌کنیم‌: "إِذَا زُلْزِلَت‌ِ الاْ ?َرْض‌ُ زِلْزَالَهَا; هنگامی که زمین شدیداً به لرزه درآید". تعبیر به "زلزالها" یا اشاره به این است که در آن روز تمام کره‌ی زمین به لرزه در می‌آید (برخلاف زلزله‌های معمولی که همه آن‌ها موضعی و مقطعی است‌) و با اشاره به زلزله معهود یعنی زلزلة رستاخیز است‌. "وَ أَخْرَجَت‌ِ الاْ ?َرْض‌ُ أَثْقَالَهَا; و زمین بارهای سنگینش را خارج می‌سازد." مراد از "اثقال‌" طبق مناسب‌ترین تفسیر آن است که انسان‌ها با زلزله رستاخیز از درون قبرها به خارج پرتاب می‌شوند. برخی نیز گفته‌اند: گنج‌های درون خود را بیرون می‌ریزد و مایه حسرت دنیاپرستان بی خبر می‌گردد. "وَ قَال‌َ الاْ ?ًِنسَـَن‌ُ مَا لَهَا; و انسان می‌گوید زمین را چه می‌شود (که این گونه می‌لرزد") در آن روز انسان از دیدن این صحنه‌ی بی سابقه‌، سخت متوحش می‌شود. همگان (کافران و مؤمنان‌) از اوضاع و احوال زمین در آن روز، تعجب می‌کنند. "یَوْمَئـِذٍ تُحَدِّث‌ُ أَخْبَارَهَا; در آن روز زمین تمام خبرهای خود را بازگو می‌کند." در حدیثی از پیامبر اکرم می‌خوانیم که فرمود: "آیا می‌دانید که منظور از اخبار زمین در این جا چیست‌"؟ گفتند: "خدا و پیامبرش آگاهتر است‌". فرمود: "منظور از خبر دادن زمین این است که اعمال هر مرد و زنی را که بر روی زمین انجام داده‌اند، خبر می‌دهد. می‌گوید: فلان شخص در فلان روز فلان کار را انجام داد، این است خبر دادن زمین‌". در حدیثی از علی‌می‌خوانیم‌: "قسمت‌های مختلف مساجد نماز بخوانید، زیرا هر قطعه زمینی در قیامت برای کسی که روی آن نماز خوانده گواهی می‌دهد". "بِأَن‌َّ رَبَّکَ أَوْحَی‌َ لَهَا; چرا که پروردگارت به او وحی کرده است‌." و زمین در اجرای این فرمان الهی کوتاهی نمی‌کند، تعبیر "اوحی‌" در این جا به خاطر آن است که چنین سخن گفتن اسرارآمیز بر خلاف طبیعت زمین است و این جز از طریق یک وحی الهی ممکن نیست‌. "یَوْمَئـِذٍ یَصْدُرُ النَّاس‌ُ أَشْتَاتًا لِّیُرَوْا أَعْمَـَـلَهُم‌ْ; در آن روز مردم به صورت گروه‌های مختلف از قبرها خارج می‌شوند تا اعمال‌شان به آنان نشان داده شود." "یصدر" در این جا کنایه از خروج اقوام مختلف از قبرها و آمدن‌شان در محشر برای حساب‌رسی است‌. "اشتات‌" به معنای متفرق و پراکنده است‌. این اختلاف ممکن است به خاطر این باشد که اهل هر مذهبی جداگانه وارد عرصه‌ی محشر می‌شوند، یا اهل هر نقطه‌ای از مناطق زمین جدا وارد می‌شوند و یا این که گروهی با صورت‌های زیبا و شاد و گروهی با چهره‌های عبوس و تاریک در محشر گام می‌نهند. منظور از جمله‌ی "لِّیُرَوْا أَعْمَـَـلَهُم‌"، "تجسم اعمال‌" و "مشاهده خود اعمال‌" است‌. در آن روز اعمال آدمی به صورت‌های مناسبی تجسم می‌یابد و در برابر او حضور پیدا می‌کند و همنشینی با آن مایه‌ی نشاط یا رنج و بلا است‌. "فَمَن یَعْمَل‌ْ مِثْقَال‌َ ذَرَّة‌ٍ خَیْرًا یَرَه‌; پس هر کس به اندازه سنگینی ذره‌ای کار خیر انجام داده آن را می‌بیند." "وَ مَن یَعْمَل‌ْ مِثْقَال‌َ ذَرَّة‌ٍ شَرًّا یَرَه‌; و هر کس به اندازه ذره‌ای کار بد کرده‌، آن را می‌بیند." "مثقال‌" در لغت به معنای "سنگینی‌" آمده است‌. "ذره‌" به معنای ذرات بسیار کوچک غبار که در فضا معلق است و به هنگامی که آفتاب از روزنه‌ای به اتاق تاریک می‌تابد آشکار می‌گردد، تفسیر شده است‌. این تعبیرها همه نشان می‌دهد که در آن حساب‌رسی بزرگ‌، کوچک‌ترین کارها محاسبه می‌شود، در ضمن این آیات هشدار می‌دهد که نه گناهان کوچک را کم اهمیت بشمرند و نه اعمال خیر کوچک را، چیزی که مورد محاسبه الهی قرار می‌گیرد، هر چه باشد کم اهمیت نیست‌.(تفسیر جوان‌، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی‌، ج 27، ص 150، دارالکتب الاسلامیة‌.)