حوادث غیر مترقبه مثل زلزله و سیل و مانند آن

پرسش  : در گذشته حوادثى مانند : زلزله ، سیل ، طوفان و.. . را بلاى آسمانى مى دانستند و نشانه خشم الهى معرفى مى کردند ; ولى اکنون همین پدیده ها را طبیعى و جزو حوادث غیر مترقبه مى شمارند و نیز از بروز برخى از آن ها جلوگیرى مى کنند . اگر این ها خشم خداست ، چرا بیش تر در کشورهایى که روى خط زلزله قرار گرفته اند ، روى مى دهد و چرا شامل کافران نمى شود ؟ اکثراً مشاهده مى شود بى گناهان ، قربانى این حوادث مى شوند ! لطفاً ارشاد فرمایید . پاسخ : حوادث ناگوارى (مثل : زلزله ، سیل و.. .) که در جهان طبیعت روى مى دهد ، چند گونه است : الف ) مصایب خود ساخته : برخى بلاها به دست خود انسان ساخته مى شود ; به عبارت دیگر ، این حوادثِ دردناک از نوع طبیعى است که پرورده دست خود انسان هاست . اگر در شهرى زلزله مى آید و از بخش هاى مستضعف نشین ، هزاران قربانى مى گیرد ، اگر یک بیمارى فراگیرد یا قحط سالى همه گیر ، تنها از افراد بى نوا و از پا افتاده قربانى مى گیرد ، بر اثر عملکرد خود انسان ، تحث تأثیر عوامل اجتماعى از جمله زورگویى ستمگران یا عمل نکردن به دستورات دینى مبنى بر بهره گیرى صحیح از طبیعت ، نظم ، تعهد و.. . است . اگر افراد محروم همچون ثروتمندان از خانه هاى مقاوم در برابر حوادث برخوردار بودند و خانه ها را طورى نمى ساختند که با مختصر حرکتى در هم فرو ریزد ، این چنین نمى شد در این گونه بلایا کافر و مؤمن یکسان تلقى مى شود ; بنابراین ، طبق نظام علت و معلول که بر عالم حاکم است ، هر کس زمینه هاى لازم براى رویارویى با حوادث طبیعى (مثلا زلزله براى کسانى که روى خط زلزله زندگى مى کنند) را فراهم نکند ، آسیب پذیر خواهد بود . قرآن کریم مى فرماید : «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَظْـلِمُ النَّاسَ شَیْـًا وَ لَـکِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْـلِمُونَ ; (یونس ، 44) خداوند هیچ بر مردم ستم نمى کند ; ولى این مردمند که بر خویشتن ستم مى کنند .» ب ) عاملى براى بازگشت : گاهى حوادث ناخوشایند و ناگوار در زندگى انسان ها رخ مى دهد تا عاملى براى بازگشت و سازنده روح آنان باشد . غرور و غفلت و خواب زدگى ، مسلماً از موانع تکامل معنوى و سعادت انسان است و براى دگرگون ساختن این وضعِ نابسامان و جایگزین کردن یاد خدا به جاى فراموشى ها ، وجود حوادث غیرمترقبه که با فراز و نشیب خویش ، زندگى آرام را از انسان سلب مى کند ، بسیار راهگشاست . قرآن کریم مى فرماید : «فَأَخَذْنَـهُم بِالْبَأْسَآءِ وَالضَّرَّآءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ ; (انعام ، 42) و ما آن ها را به حوادث غم انگیز و رنج ها گرفتار ساختیم ، شاید به درگاه خدا روى آورند .» ج ) کفاره گناهان : گاهى خداى متعال براى از بین بردن آثار گناهان ، برخى بلاها و مصیبت ها را متوجه انسان ها مى کند تا به لطف و کرمش بخشى از گناهان برخى گنه کاران را در دنیا بشوید تا پس از مرگ ، گرفتار عذاب هاى دردناک نشوند . د) امتحان : برخى بلاها براى آزمایش کردن مردم رخ مى دهد ; چرا که یکى از سنت هاى الهى است و به هیچ وجه تعطیل بردار نیست . در قرآن چنین آمده است : «وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَىْء مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْص مِّنَ الاَْمْوَ لِ وَ الاَْنفُسِ وَ الثَّمَرَ تِ وَبَشِّرِ الصَّـبِرِینَ ; (بقره ، 155) و قطعاً شما را به چیزى ]از قبیل[  ترس و گرسنگى و کاهشى در اموال و جان ها و محصولات مى آزماییم و مژده باد شکیبایان را» . هـ) برخى بلاها بر اثر گناه و خلاف کارى پیش مى آید و آثار وضعى عمل انسان است . این نوع بلاها نیز زاییده اندیشه و عمل خود انسان است . قرآن کریم مى فرماید : «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَـت مِّنَ السَّمَآءِ وَالأَْرْضِ وَلَـکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَـهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ ; (اعراف ، 96) اگر مردمى که در شهرها و آبادى ها زندگى مى کنند ، ایمان آورند و تقوا پیشه کنند ، درهاى برکات آسمان و زمین را به روى آن ها مى گشاییم ولى آن ها آیات ما را تکذیب کردند ما هم آن ها را به مجازات اعمالشان گرفتیم .» برادر عزیز ، با توجه به آن چه بیان شد مى توان دریافت که به حوادثى از قبیل سیل از زاویه هاى گوناگونى مى توان نگریست ; ممکن است زاییده عملکرد خود انسان باشد (مثلا به خاطر بهره مندى نادرست از طبیعت ) امکان دارد براى امتحان یا کیفر و یا عاملى براى توجه به خداى جهان آفرین یا.. . باشد . پرسش: با توجه به این که سوره زلزله از زمین لرزه این دنیاى فانى در آستانه قیامت خبر مى دهد ، چرا در نماز آیات به جاى سوره توحید این سوره را نمى خوانیم ؟ پاسخ : قبل از پاسخ یادآور مى شویم که اعمال عبادى خواسته شده از سوى شرع مقدس ، باید با قصد تقرب به سوى خدا انجام شود و فلسفه آن ـ اگر دانسته شود ـ در نیت انجام عمل هیچ دخالتى ندارد ; بنابراین آن چه شرع مقدس به آن دستور داده باید به نیت اطاعت و تقرب و طبق دستور آن انجام شود و هیچ کس نمى تواند آن را تغییر دهد . نکته دیگرى که لازم است بدان توجه شود این است که سوره زلزله از زلزله اى که به هنگام برانگیخته شدن در قیامت و یا در آستانه رستاخیز به وجود مى آید ، خبر مى دهد و آن بسیار شدید است به طورى که با زلزله هایى که مى شناسیم تفاوت اساسى دارد . ]قرآن از وضعیت کوه ها چنین گزارش مى دهد : نخست به لرزه در مى آیند و سپس از جا کنده شده ، حرکت مى کنند و آن گاه کوبیده مى شوند و به صورت توده اى از شن هاى متراکم در مى آیند ، آن گاه به صورت گرد و غبار پراکنده شده و در مرحله بعد به شکل پشم هاى حلاجى شده که با تند باد حرکت کنند و تنها رنگى از آن ها در آسمان دیده شود ، در مى آیند و سرانجام همچون شبح یک سراب در یک بیابان باقى مى ماند و بدین ترتیب کوه ها به کلى از میان رفته و اثرى از آن ها باقى نمى ماند و صفحه زمین صاف و هموار خواهد شد .•[ خواندن سوره توحید در نماز آیات الزامى نیست و شما مى توانید به جاى آن سوره زلزله را بخوانید . یادآور مى شویم که نماز آیات تنها در موقع زلزله واجب نیست ، بلکه با گرفتن خورشید و ماه و رعد و برق و بادهاى سیاه و سرخ و مانند این ها در صورتى که بیشتر مردم بترسند ، خوانده مى شود . 1 . ر .ک : مزمل ، 14 و حاقه ، 14 و طور ، 10 و واقعه ، 5 و 6 و قارعه ، 5 و نباء ، 2 . توضیح المسائل ، بخش نماز آیات . پرسش: کدام سوره قرآن به قیامت، زلزله و خشک سالى اشاره دارد؟ پاسخ: برخى مى گویند: یک سوم آیات قرآن کریم، مربوط به قیامت و عالم پس از مرگ است. علامه طباطبایى(رحمه الله)مى فرماید: «مجموع آیات مربوط به جهان پس از مرگ، در حدود دو هزار آیه است، در حالى که برخى با شمارش دقیق تر، آن را یک هزار و چهار صد آیه مى دانند.» ولى اگر بنا باشد اشارات آیات را راجع به معاد، به حساب آوریم، آمار آیات از تعداد اخیر بالا مى رود. براى مطالعه آیات مى توانید به کتاب منشور جاوید، آیت الله سبحانى، ج 9; پیام قرآن، آیت اللّه مکارم شیرازى، ج 5ـ6 مراجعه کنید. یکى از حوادث سهمگین و هولناک در آستانه قیامت، زلزله شدید است. در چند سوره به این حادثه اشاره دارد.سوره حج، آیه 1 و 2; سوره واقعه، آیه 1 و سوره زلزله، آیه 1. یکى از بلایاى طبیعى خشک سالى است که گاهى بر اثر گناه، دامن گیر جامعه مى شود. قرآن کریم در چندین سوره به خشک سالى اشاره دارد. انعام، آیه 42; اعراف، آیه 30 و یوسف، آیه هاى 49ـ43. و از دیدگاه قرآن یکى از راه هاى پیش گیرى از خشک سالى و قحطى، ترک گناه و استغفار است. خداوند در چند جاى قرآن این موضوع را مطرح کرده است. هود، آیه 52; اعراف، آیه 96; نوح، آیه هاى 10 تا 12.