آیا غیر از جن و انس‌، موجوداتی در جهان هستند که دارای تکلیف بوده‌، معذّب یا متنعّم باشند؟

آن چه مسلمانان بر آن اتفاق نظر دارند، این است که از میان آفریده‌های جهان تنها جن‌ّ و انس دارای تکلیف می‌باشند، چون هر دو دارای عقل و اراده و اختیارند واز هر دو طایفه‌، گروهی مؤمن و گروهی کافرند. در این که آیا ملائکه دارای اختیارو تکلیف هستند یا خیر بین دانشمندان اختلاف است‌; تردیدی نیست که فرشتگان‌، موجوداتی دارای عقل و شعورند و پیرو فرمان خدا می‌باشند; قرآن در این‌باره می‌فرماید: "عِبَادٌ مُّکْرَمُون # لاَ یَسْبِقُونَه‌ُو بِالْقَوْل‌ِ وَ هُم بِأَمْرِه‌ِی یَعْمَلُون‌َ ;(انبیأ،26ـ27) فرشتگان بندگان شایسته خدا هستند; هرگز در سخن گفتن بر او پیشی نمی‌گیرند و تنها فرمان او را اجرا می‌کنند." از آیه استفاده می‌شود که فرشتگان در پیشگاه خداوند، گرامی و محترمند و آن‌ها دارای مقام عصمت و بندگانی مطیع می‌باشند و فقط فرمان او را اجرا می‌کنند، امّا آیا ملائکه بر اطاعت فرمان خدا اجبار دارند یا آن که مختارند؟ به عبارت دیگر، آیا آن‌ها می‌توانند گناه کنند و نمی‌کنند، مانند پیامبران الهی‌، و ائمه اطهار: که دارای مقام عصمت هستند و در عین حال که بر انجام گناه قدرت دارند، ولی گناه نمی‌کنند; اگر این سخن را بپذیریم‌، ملائکه هم موجوداتی دارای تکلیف خواهند بود. برخی از علمای شیعه گفته‌اند: ملائکه دارای تکلیف هستند. علاّمه مجلسی‌;، از شیخ مفید نقل می‌کند که ایشان فرموده‌اند: ملائکه مکلّف هستند و خداوند به نیکان و ابرار آن‌ها، وعده پاداش و نعمت داده و به بدان و گناه‌کاران آن‌ها، وعده جهنّم داده است‌; سپس شیخ مفید این آیه را بر درستی گفتار خود شاهد آورده است‌: "وَ مَن یَقُل‌ْ مِنْهُم‌ْ إِنِّی‌َّ إِلَـَه‌ٌ مِّن دُونِه‌ِی فَذَ َلِکَ نَجْزِیه‌ِ جَهَنَّم‌;(انبیأ،29) اگر کسی از فرشتگان بگوید من معبودی جز خدا هستم‌، کیفر او را جهنم می‌دهیم‌." علامه مجلسی در این‌باره فرموده‌اند: "ملائکه از گناهی که موجب عذاب شود معصومند و جمهور امامیه بر عصمت آنان اتفاق دارند، لیکن برخی از دانشمندان و علمای شیعه‌، مکلّف بودن ملائکه را قبول ندارند و گمان کرده‌اند که آنان نسبت به انجام عمل اجبار دارند."(بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 59، ص 315، نشر مؤسسة الوفأ بیروت‌.) هم چنین از کلام خود علاّمه مجلسی نیز استفاده می‌شود که او به مکلف بودن ملائکه قائل است‌. از بعضی روایات نیز استفاده می‌شود که ملائکه مرتکب ترک اولا می‌شوند، و این نیز موُیّدی برای مکلّف بودن ملائکه است‌، زیرا ترک اولا، با مقام عصمت هیچ منافاتی ندارد و لازمة ترک اولا، تکلیف است‌.(ر.ک‌: بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 43، ص 244، نشر مؤسسة الوفأ بیروت‌.)