آیا ابلیس فرشته بود یا از جن‌؟

در اینکه ابلیس‌، فرشته است یا جن‌، میان مفسران بحثهای زیادی شده است‌;(ر.ک‌: مجمع‌البیان‌، علامه طبرسی‌;، ج 1، ص 162 ـ 165، مؤسسة الاعلمی‌، بیروت‌.) زیرا از سویی خطاب و فرمان در آیه یاد شده به فرشتگان بود. "و إذ قلنا للملـَئکة اسجدوا..."(بقره‌، 34.) و آنها مستثنی‌منه هستند; "فسجد الملـَئکة کلّهم أجمعون # إلاّ ابلیس‌"(حجر، 30 و 31.) و از سوی دیگر، قرآن تصریح می‌کند که ابلیس از جنیان بود "...کان من الجن‌ّ..."(کهف‌، 50.) در پاسخ می‌توان به دو بیان‌، میان هر دو نظر جمع کرد: 1. ابلیس به علت عبادت بسیار، در زمرة فرشتگان به حساب می‌آمد و ملائکه گمان می‌کردند که او از خودشان است‌; از این‌رو وقتی خطاب آمد ابلیس با اینکه خود را نیز مشمول آن می‌دانست‌، سرپیچی کرد. 2. خطاب هم به فرشتگان بود و هم به ابلیس‌; اما چون اکثر قریب به اتفاق مخاطبان خداوند، در امر به سجده‌، ملائکه بودند، از این‌رو خداوند در مقام حکایت‌، فقط سخن از خطاب به ملائکه را به میان می‌آورد و این روش‌، در نقل و حکایت امری مرسوم است‌.(ر.ک‌: مجمع‌البیان‌، همان‌، معارف قرآن‌، مصباح یزدی‌، ص 299، انتشارات در راه حق‌.) بهشتی که آدم و حوا8 در آن بودند، بهشت جاویدان ـ که به مؤمنان وعده داده شده ـ نبوده‌; بلکه باغی از باغهای با شکوه و پر نعمت خداوند بوده که در یکی از مناطق سرسبز زمین قرار داشته است و مقصود از هبوط و نزول آدم به زمین‌، نزول مقامی است نه مکانی‌; یعنی از مقام ارجمند خود و از آن بهشت سرسبز پایین آمدند. برخی از مفسران ازجمله علامه طباطبایی می‌گویند: بهشت آدم‌بهشت "برزخی‌" بوده که در آسمان قرار داشته است‌. و چون در آن زمان‌، شیطان از رفتن به آسمانها ممنوع نبود، به همین جهت توانست آنها را وسوسه کند تا از درخت ممنوع بخورند، و بهشت آنها، بهشت جاویدان نبود که شیطان نتواند وارد شود.(ر.ک‌: المیزان‌، علامه طباطبایی‌، ج 1، ص 139، نشر اسماعیلیان / تفسیر نمونه‌، آیت‌الله مکارم و دیگران‌، ج 1، ص 186 و 187، نشر دارالکتب‌)