آیات الهى در چه حالى بر پیامبر نازل مى شد؟

الف ) سوره ها و آیه هاى قرآن كریم در مناسبت ها و پیش آمدهاى مختلف طى 23 سال بر پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) نازل شده است . نزول قرآن مجید ، در برخى سوره ها آیه به آیه بوده و حتى ممكن بود بین آیه هاى یك سوره بیش از یك سال فاصله بیفتد و در برخى دیگر ، مانند غالب سوره هاى كوچك ، همچون حمد ، توحید ، و.. . به طور كامل و یك جا نازل شده است . از مجموع اسناد و مدارك و روایات ، چنین استفاده مى شود كه ترتیب و تنظیم آیات در سوره هاى قرآن و همچنین تعیین فواصل آیات ، كه هر آیه تا كجا ادامه دارد ، امرى توقیفى و بر اساس وحى و دستور پیامبراسلام(صلى الله علیه وآله)صورت گرفته است ، و در این زمینه نیز روایاتى نقل شده كه پیامبر به كاتبان قرآن دستور مى داده تا فلان آیه را بعد از فلان آیه در فلان سوره قرار دهند .•در مورد تشكیل یك سوره كامل ، در روایتى از امام صادق(علیه السلام) آمده است كه فرمود : هر گاه خداوند متعال سوره اى را نازل مى كرد ، «بسم الله .. .» افتتاح آن بود و در پایان آن ، «بسم الله .. .» سوره دیگرى بود .•ب ) وحى بر پیامبر ما حضرت محمد(صلى الله علیه وآله) بیشتر به صورت مباشرى و مستقیم ، و گاه بواسطه فرشته وحى ، جبرئیل بر آن حضرت نازل مى شد . گاهى هم در خواب به او وحى مى شد ، كه این بیشتر در اوائل رسالت حضرتش بود ، اما آیات الهى یعنى قرآن ، فقط به صورت مباشرى و مستقیم و یا بواسطه جبرئیل بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل مى شده است .•پیامبر(صلى الله علیه وآله) هنگام نزول وحى مستقیم بر خود احساس سنگینى مى كرد ، رنگ صورتش تغییر مى كرد ، سر مباركش به زیر مى افتاد ، عرق از پیشانیش سرازیر مى شد ، حتى اگر در آن حال بر شتر یا اسبى سوار بود ، كمر حیوان خم مى شد ، و نزدیك زمین مى رسید ; چنان كه از حضرت على(علیه السلام) نقل شده كه مى فرمود : «موقعى كه سوره مائده بر پیامبر نازل شد ، ایشان بر استرى سوار بودند ، وحى بر ایشان سنگینى كرد ، به طورى كه حیوان ایستاد و شكمش پایین آمد ، نزدیك بود نافش به زمین برسد.. .»از پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) نیز نقل شده است كه مى فرمود : «ما من مرّة یوحى إلىّ إلاّ ظننت انّ نفسى تقبض ; هیچ بار وحى بر من نازل ، نگردید ، جز آن كه این تصور ]به علت سنگینى وحى[ در من پدید آمد كه جانم گرفته مى شود» .•قرآن كریم نیز مى فرماید : «إِنَّا سَنُلْقِى عَلَیْكَ قَوْلاً ثَقِیلاً ; (مزمل ،5) ما بزودى سخنى سنگین به تو القا خواهیم كرد .»1 . ر .ك : پژوهشى در تاریخ قرآن كریم ، سیدمحمدباقر حجتى ، ص 66ـ70 ، دفتر نشر فرهنگ2. تفسیر عیاشى ، ج 1 ، ص 19 ، مكتبة العلمیة الاسلامیة .3 . ر .ك : التمهید فى علوم القران ، محمد هادى معرفت ، ج 1 ، ص 55 ـ 64 ، مؤسسة ال البیت4 . ر .ك : تاریخ قرآن ، محمد هادى معرفت ، ص 16 ـ 17 ، نشر سمت / پژوهشى در تاریخ