حروف مقطعه چه معنایی دارد؟ اگر معنای آن‌ها برای نوع مردم قابل فهم نیست چگونه در كتابی كه "فصل‌" است‌، نه "هزل‌" و "تبیان كل شی‌" است‌، چیزی آ

حروف مقطعه در آغاز 29 سوره از قرآن كریم آمده و از مختصّات قرآن است و در سایر كتاب‌های آسمانی مانند تورات و انجیل سابقه ندارد.(تفسیر تسنیم‌، آیة‌الله جوادی آملی‌، ج 2، ص 64، مركز نشر اسرأ.) درباره این حروف تا كنون آرای متفاوتی از سوی مفسران ابراز شده و در برخی از منابع تا 20 نظر نقل گردیده است ولی در این پاسخ به دلیل رعایت اختصار و یا ضعف برخی از آرأ، از ذكر تمامی آن‌ها خودداری شده و تنها به برخی از آن‌ها بسنده می‌شود: 1. حروف مقطعه‌، اجزای اسم اعظم الهی است و اگر به درستی و از روی بصیرت تركیب شود، اسم اعظم ظهور می‌كند (اسم اعظم‌، نامی است كه با آن می‌توان در جهان هستی‌، تصرف كرد و انسان‌های عادی به معرفت آن دسترسی ندارند). 2. این حروف برای تنبیه و اسكات كافران بوده است‌; آنان به یكدیگر سفارش می‌كردند كه به قرائت قرآن پیامبر9 گوش فرا ندهند: "لاتسمعوا لهـَذا القرءان و الغوا فیه‌"(فصلت‌، 26). از این‌رو خداوند در آغاز برخی از سوره‌ها این حروف را نازل كرد تا كافران با شنیدن آن‌ها كه نه نظم بود و نه نثر، و چون بی‌سابقه بود اعجابشان را بر می‌انگیخت‌، ساكت شوند و گوش فرا دهند. 3. این حروف نشانه غلبه آن‌ها در كلمات آن سوره است‌; یعنی سوره‌های مشتمل بر حروف مقطعه‌، درصد حروف مزبور نسبت به سایر حروف آن سوره‌، بیشتر از همین درصد در سایر سوره‌ها است و این خود یك معجزه است‌. 4. خداوند متعال با این حروف تحدّی (هم‌آوردطلبی‌) كرده است و آوردن این حروف در صدر سوره‌ها از قبیل شمارش و بیان حروف الفباست و بدین معناست كه شما اگر در معجزه و الهی بودن قرآن تردید دارید، با همین حروف كه قرآن از آن فراهم آمده‌، كتابی همانند قرآن و یا دست كم سوره‌ای مانند سوره‌های این كتاب الهی پدید آورید. 5. علاّمه طباطبایی‌;، نظر ویژه‌ای در این‌باره ارائه نموده كه شایان تأمل است‌; ایشان می‌فرمایند: با تدبّر در سوره‌هایی كه حروف مقطعه همسان دارد، روشن می‌شود كه سوره‌های دارای حروف مقطعة مشترك‌، در مضامین و سیاق‌ها نیز با یكدیگر مشابه و متناسب است و این تشابه ویژه میان سوره‌های مزبور مشاهده می‌شود; مثلاً در سوره‌های دارای "حم‌" آیه‌های اوّل آن با عبارت "تنزیل‌الكتاب‌" و یا عباراتی كه این معنا را می‌رساند، شروع شده و یا سوره‌هایی كه با "الم‌" آغاز شده‌، در سوره‌هایی مثل اعراف كه با "المص‌" شروع شده مطالبی را كه در سوره‌های "الم‌" و سوره "صاد" می‌باشد، در خود جمع كرده و نیز در سورة رعد، كه با حروف "المر" شروع شده‌، مطالب هر دو قسم سوره‌های "الم ـ الر" وجود دارد; از اینجا استفاده می‌شود كه این حروف‌، رموزی‌اند بین خدای تعالی و پیامبرش كه معنای آن‌ها از ما پنهان است و فهم عادی ما راهی به درك آن‌ها ندارد، مگر به همین مقدار كه حدس بزنیم میان این حروف و مضامینی كه در سوره‌های هر یك آمده ارتباط خاصی وجود دارد.(ترجمه تفسیر المیزان‌، موسوی همدانی‌;، ج 18، ص 6ـ8، دفتر انتشارات اسلامی‌.) گفتنی است‌: روایات تفسیری معتبر، معانی گوناگونی برای حروف مقطعه بیان می‌كند و چون این‌ها از قبیل "مثبتات‌" است‌، بدین معنا كه هر یك امری را اثبات می‌كند و هیچ یك مفاد دیگری را نفی نمی‌كند، پس مطالب آن‌ها قابل جمع است و ممكن است همه آن‌ها درست باشد.(ر.ك‌: تفسیر تسنیم‌، آیت‌الله جوادی آملی‌، ج 2، ص 69ـ129، مركز نشر اسرأ.) این كه حروف مقطعه رمز و سرّی باشد میان خداوند متعال و رسول اكرم‌ـ و مراد از آن فهمیدن دیگر و سردرآوردن آن‌ها از این رموز نیست ـ، قولی است كه در مقابل تفاسیر دیگر در مورد تفسیر حروف مقطعه قرار دارد. آری‌، عده‌ای از بزرگان معتقدند این حروف رمزی است میان خدا و رسول‌و اولیای الهی‌: و دیگران به آن دسترسی ندارند و باید از باب ایمان به غیب آن را پذیرفت‌. بر اساس رأی مزبور، نباید برای فهم معنای حروف مقطعه كوشش كرد و این در صورتی است كه ما بخواهیم از راه علوم متعارف حصولی بدان دست پیدا كنیم‌، امّا طبق حدیث "نوافل‌" كه می‌گوید: انسان بر اثر نوافل‌، محبوب خدای سبحان می‌شود و آن گاه خدا چشم و گوش او می‌شود.(اصول كافی‌، شیخ كلینی‌;، ج 2، ص 352، دارالتعارف للمطبوعات‌.) افرادی كه از راه فرایض و نوافل الهی‌، به خداوند نزدیك می‌شوند، می‌توانند به این رموز دست یابند. البته بعضی از مفسران قائلند: رمز بودن حروف مقطعه با آن چه در آیات دربارة قرآن كریم آمده (كتاب هدایت و بیان و تبیان‌) و با دستور تدبر در همة آیات آن‌، سازگار نیست‌، بنابراین لازم است دست كم برخی از مراتب فهم معنای حروف مقطعه بهره دیگران شود و به آن دست یابند.(ر.ك‌: تفسیر تسنیم‌، همان‌، ج 2، ص 100 ـ 104، مركز نشر اسرأ.) با توجه به این كه قرآن كریم كتاب هدایت است‌، این كتاب "تبیان كل شی‌ء" است در آن چه مربوط به هدایت بشر می‌باشد. حروف مقطعه به ما می‌فهماند كه كلمات و آیات قرآن از همین حروف تشكیل شده است‌، اگر شما می‌گویید این كتاب از سوی خدا نیست‌، دست كم سوره‌هایی مانند آن بیاورید. پس حروف مقطعه "هزل‌" نیست‌، بلكه منشأ هدایت است و بشر را به الهی بودن قرآن رهنمون می‌نماید.