پرسش: خداوند در آیة 102 سوره آل عمران می‌فرماید: "ای كسانی كه ایمان آورده‌اید، حق تقوا را ادا كنید و باید هنگام مرگ مسلمان بمیرید." مگر درجة ایم

علامه طباطبایی‌; در كتاب تفسیر المیزان‌، در شرح و تفسیر آیه‌: "وَ وَصَّی‌َ...فَلاَ تَمُوتُن‌َّ إِلآ وَ أَنتُم مُّسْلِمُون‌َ ;(بقره‌،132) ...نمیرید مگر آن كه مسلمان باشید." در تحلیلی برگرفته از آیات و روایات‌، ضمن تعریف اسلام‌، مراحل اسلام و ایمان را برشمرده می‌فرمایند: "اسلام عبارت است از انقیاد و تسلیم مطلق در مقابل آن‌چه از خدا می‌رسد، چه از قبیل احكام تكوینی و قضا و قدر، یا احكام تشریعی و اوامر و نواهی‌، به این خاطر برای "اسلام‌" مراتبی می‌باشد: نخستین مرتبه اسلام‌، قبول كردن ظاهر اوامر و نواهی دینی است كه با ذكر شهادتین "اشهد أن لا اله الا الله و اشهد أن محمداً رسول الله‌" صورت می‌گیرد، خواه موافق قلب باشد، یا نه‌، خداوند می‌فرماید: "قَالَت‌ِ الاْ ?َعْرَاب‌ُ ءَامَنَّا قُل لَّم‌ْ تُؤْمِنُواْ وَ لَـَكِن قُولُوَّاْ أَسْلَمْنَا وَ لَمَّا یَدْخُل‌ِ الاْ ?ًِیمَـَن‌ُ فِی قُلُوبِكُم‌;(حجرات‌،14) اعراب گفتند: ایمان آوردیم‌، بگو ایمان نیاورده‌اید، و لیكن بگویید اسلام آورده‌ایم‌، و هنوز ایمان در دل‌هایتان داخل نشده است‌." به دنبال این مرتبه از اسلام‌، نخستین مرتبة ایمان قرار می‌گیرد كه عبارت است از اعتقاد قلبی به معنای شهادتین و از لوازم و آثار این ایمان‌، عمل كردن به بیش‌تر احكام فرعی (شرعی‌) اسلام است‌، پس از این مرحله از ایمان‌، مرتبة دوم اسلام قرار دارد كه عبارت است از تسلیم و انقیاد قلبی تفصیلی در مقابل بیش‌تر اعتقادات حق كه لازمة آن‌، انجام اعمال صالح است‌، اگرچه ممكن است در مواردی‌، تخلّفی از او سر زند. خداوند در وصف متقین می‌فرماید: "الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ بِ ?‹َایَـَتِنَا وَ كَانُواْ مُسْلِمِین‌;(زخرف‌،69) كسانی كه به آیات ما ایمان آوردند و اسلام داشتند..." و در جای دیگر فرموده "یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ ادْخُلُواْ فِی السِّلْم‌ِ كَآفَّة‌ً..."(بقره‌،208) ای ایمان آورندگان‌! همگی داخل در اسلام (یا صلح‌) شوید... ." از این آیات استفاده می‌شود كه یك مرحله از "اسلام‌" هست كه پس از ایمان قرار دارد و لابد غیر از مرحلة اول اسلام است‌، كه پیش از ایمان قرار می‌گیرد... و به همین گونه است مراحل بعدی اسلام و ایمان‌...".( تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ترجمة آیة الله مكارم شیرازی‌، ج 1، ص 417 - 420، بنیاد علمی و فكری علامه طباطبایی (ره‌). ) آیة 102 سورة آل عمران كه در پرسش به آن اشاره كرده‌اید، ازهمین نمونه است‌: "یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّه‌َ حَق‌َّ تُقَاتِه‌ِی وَلاَ تَمُوتُن‌َّ إِلآ وَأَنتُم مُّسْلِمُون‌;(آل‌عمران‌،102) ای كسانی كه ایمان آورده‌اید! آن‌گونه كه حق تقوا و پرهیزگاری است‌، از خدا بپرهیزید، و ازدنیا نروید، مگر این كه مسلمان باشید! ]باید گوهر ایمان را تا پایان عمر، حفظ كنید.[" در این آیه‌، اسلام بعد از مرحلة ایمان و تقوی مطرح شده و با اسلام مرحلة ابتدایی كه در حدّ گفتن شهادتین است‌، تفاوت دارد و توصیه به تسلیم و انقیاد محضی است‌، كه مؤمن با تقوا، باید تا آخر عمر آن را حفظ كند، و با این حالت تسلیم و عبودیت‌، به دیدار خدا بشتابد.( تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی (ره‌)، ترجمة آیة الله مكارم شیرازی‌، ج 1، ص 417 - 420; بنیاد علمی و فكری علامه طباطبایی (ره‌). )