سرگذشت شیطان پس از ظهور امام زمان‌غ چه خواهد شد؟

شیطان با ابلیس تفاوت دارد. "شیطان‌" اسم عام و جنس است و به هر موجود موذی‌، منحرف کننده‌، طاغی و سرکش که از راه راست برکنار بوده و درصدد آزار دیگران است و می‌خواهد میان مردم دو دستگی و فساد به راه اندازد، گفته می‌شود، خواه انسانی باشد یا غیر انسانی‌. "وَکَذَ َلِکَ جَعَلْنَا لِکُل‌ِّ نَبِی‌ٍّ عَدُوًّا شَیَـَطِین‌َ الاْ ?ًِنس‌ِ وَالْجِن‌...;(انعام‌،112) و بدین گونه برای هر پیامبر دشمنی از شیطان‌های انس و جن برگماشتیم‌..." حتّی در روایات به میکروب هم شیطان گفته شده است‌. "ابلیس‌" اسم خاص و عَلم است و یکی از مصادیق شیطان است‌. شیطان به معنای عام آن‌، تا پایان دنیا خواهد بود. ابلیس‌، همان که از دستور خداوند به سجده بر آدم سرپیچی کرد، با سرپیچی از سجده‌، مورد لعن خداوند قرار گرفت و مطرود خداوند شد. پس از این از خداوند درخواست کرد: "قَال‌َ رَب‌ِّ فَأَنظِرْنِی‌َّ إِلَی‌َ یَوْم‌ِ یُبْعَثُون‌َ ;(حجر،36) گفت پروردگارا، پس مرا تا روزی که برانگیخته خواهد شد مهلت ده‌..." خداوند در پاسخ او فرمود: "قَال‌َ فَإِنَّکَ مِن‌َالْمُنظَرِین # إِلَی‌َ یَوْم‌ِ الْوَقْت‌ِ الْمَعْلُوم ;(حجر،37و38) فرمود: تو از مهلت یافتگانی تا روز و وقت معلوم‌." در این که "وقت معلوم‌" چه روزی است‌، میان مفسران اختلاف نظر است و روایات در این مورد بیان‌های متفاوتی دارند. نظر ابن عباس و مشهور مفسران این است که مراد از "وقت معلوم‌" پایان دورة تکلیف و نفخة نخستین است‌; یعنی نخستین باری که اسرافیل در صور می‌دمد که با دمیدن آن‌، همة مخلوقات جاندار می‌میرند، با نفخة دوم و دومین باری که اسرافیل در صور می‌دمد، همه زنده می‌شوند. میان صور اول و دوم چهل یا چهارصد سال (بنا بر اختلاف روایات‌) فاصله است‌. با دمیدن صور دوم قیامت آغاز می‌شود. ابلیس از خدا خواست تا دمیده شدن صور دوم که روز بعث و برانگیختن است‌، زنده باشد. خدا به او فرمود، تا وقت معلوم یعنی تا دمیده شدن صور اول زنده خواهی بود; پس در فاصلة زمانی میان صور اول و دوم زنده نخواهد بود. امام صادق‌می‌فرماید: وقت معلوم روزی است که نخستین بار در صور دمیده می‌شود، در این هنگام ابلیس می‌میرد و در فاصلة زمانی میان صور اول و دوم ابلیس زنده نیست‌.(ر.ک‌: بحارالانوار، علامه مجلسی‌;، ج 11، ص 108، مؤسسة الوفأ، بیروت‌.) نظر دیگر این است که "وقت معلوم‌" را فقط خدا می‌داند و برای ابلیس مبهم است‌; زیرا اگر برای او مبهم نبود به معصیت تشویق می‌شد. در برخی روایات آمده است‌: وقت معلوم‌، روز قیام امام زمان‌غ است‌. و در برخی روایات گفته شده است‌: وقت معلوم پس از رجعت پیامبراسلام‌است‌. و ابلیس بر صخره‌ای که در بیت‌المقدس است به دست پیامبراسلام‌کشته خواهد شد.(ر.ک‌: بحار، همو، ج 11، ص 154 و 405.) علامة طباطبایی مفسّر کبیر قرآن در مورد وقت معلوم می‌فرماید: روز وقت معلوم که سرآمد مهلت ابلیس است‌، روزی است که مجتمع بشری از گناه و شر رهایی یافته و به خیر و صلاح خالص رسیده است‌. به طوری که در روی زمین جز خدا پرستش نمی‌شود و بساط کفر و فسق و نفاق برچیده شده است‌، نه روز نفخة اول که روز مرگ عمومی بشر است‌.(ر.ک‌: المیزان‌، ج 12، ص 160 و 161، دفتر انتشارات اسلامی‌.) با توجه به اختلاف مفسران و تفاوت روایات‌، نمی‌توان به صورت قطعی در سرنوشت ابلیس پس از ظهور امام زمان‌غ اظهار نظر کرد. بنابر برخی روایات‌، ابلیس پس از ظهور یا در زمان رجعت کشته می‌شود و بنابر برخی روایات و نظر مشهور مفسران‌، ابلیس پس از ظهور نیز زنده خواهد بود و با دمیده شدن صور نخست‌، خواهد مرد.(ر.ک‌: مجمع البیان‌، امین الاسلام طبرسی‌، داراحیأ التراث العربی‌، ج 3، ص 337 / تبیان‌، شیخ طوسی‌، ج 6، ص 335، مکتب الاعلام الاسلامی / تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 1، ص 192 و ج 11، ص 71 و 72، دارالکتب الاسلامیة‌.)