خداوند، شیطان را به خاطر سجده نکردن بر آدم و سرپیچی از امر، به عذاب دچار کرد و حال آن که‌، هزاران انسان هستند که فرمان نمی‌برند و دستورات اله

اگر منظور شما از عذاب‌، عذاب اخروی است‌، باید گفت‌: 1. شیطان‌، نیز عذاب نشده است و عذاب اصلی او در جهنم و قیامت‌، خواهد بود، و این که ما می‌بینیم شیطان‌، پیش از قیامت‌، گرفتار قهر الهی شد. این گوشه‌ای از عذاب اوست‌. قرآن مجید می‌فرماید: "قال‌َ اخرُج مِنها مَذءومـًا مَدحورًا لَمَن تَبِعَکَ مِنهُم لاَ َملاَ َن‌َّ جَهَنَّم‌َ مِنکُم اَجمَعین‌; (اعراف‌، 18) از آن ]مقام‌[ با ننگ و عار و خواری بیرون رو، و سوگند یاد می‌کنم که هر کس از آن‌ها، از تو پیروی کند، جهنم را از شما همگی پر می‌کنم‌." بر این اساس‌، خدای متعال‌، شیطان را به این معنا عذاب نکرده است‌. خدای متعال‌، به مقتضای عدالت‌، در برابر اعمال خیر، به او مهلت داد که این مهلت نیز فلسفه دارد.( تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 6، ص 112، دارالکتب الاسلامیة‌. ) 2. اگر منظور شما عذاب دنیوی است‌، بدین معنا که چرا کفّار در دنیا عذاب نمی‌شوند؟ باید گفت‌: انسان‌، براساس آن که مختار آفریده شده و این دنیا جای عمل است و نه حساب‌! باید کارهای مطابق با میل و ارادة خود را بتواند انجام دهد، تا نظام احسن آفرینش‌، تحقق بپذیرد. امیرمؤمنان فرمود: "الیوم عمل و لاحساب‌; دنیا، جای حساب و عقاب نیست و در آخرت این کار، رخ می‌دهد." بر این اساس‌، نه تنها انسان‌های کافر در این دنیا، عذاب نشده‌اند که شیطان نیز عذاب نشده و همان طور که گذشت‌، این بخشی از مجازات اوست و بدین معنا، اگر مطرود شدن‌، عذاب باشد، انسان‌های کافر نیز گرفتار عذاب الهی و محروم از رحمت حقّند و فرقی با شیطان ندارند. 3. نکتة دیگری که باید توجه داشت‌، این که مهلت دادن به انسان ها در این دنیا، به معنای عذاب نکردن آن‌ها نیست‌. چه بسا که خود این مهلت و واگذاری‌، عذاب مضاعفی برایشان هست که ظلم و نخوت خود را بیش‌تر نموده و مستوجب قهر بیش‌تر الهی شوند. قرآن می‌فرماید: "ولا یَحسَبَن‌َّ الَّذین‌َ کَفَرُوا اَنَّما نُملی لَهُم خَیرٌ لاِ َنفُسِهِم اِنَّما نُملی لَهُم لِیَزدادُوا اِثمـًا ولَهُم عَذاب‌ٌ مُهِین‌; (آل عمران‌، 178) آن‌ها که کافر شدند، تصوّر نکنند اگر به آنان مهلت می‌دهیم‌، به سود آن‌هاست‌; ما به آن‌ها مهلت می‌دهیم که بر گناهان خود بیفزایند و برای آنها عذاب خوار کننده‌ای می‌باشد." "علت این که افراد گنه کار و جمعی از ستمگران‌، با این که غرق نعمت اند، مجازات نمی‌شوند، این است که این‌ها افراد غیر قابل اصلاحی هستند که طبق سنّت آفرینش و اصل آزادی‌، اراده و اختیار به حال خود واگذار شده‌اند، تا به آخرین مرحله سقوط برسند و مستحق حداکثر مجازات شوند."( تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 3، ص 184، دارالکتب الاسلامیة‌. ) گرچه خدای متعال افرادی را که خوبند، امّا مقداری به گناه آلوده شده‌اند را به وسیلة زنگ‌های بیدارباش‌، هشدار می‌دهد، امّا این عذاب نیست‌.