آیا امکان دارد که "شیطان‌" دوباره از مقرّبان درگاه خداوند گردد؟

چند نکته قابل توجه است‌: 1. از آن جا که به تصریح قرآن کریم‌، "شیطان‌" از گروه جن‌ّ است (کهف‌،50) و از طرفی‌، انس و جن‌ّ را مکلّف به انجام تکالیف الهی می‌داند و می‌فرماید: "وَ مَا خَلَقْت‌ُ الْجِن‌َّ وَ الاْ ?ًِنس‌َ إِلآ لِیَعْبُدُون‌ِ ;(ذاریات‌،56) و من جن‌ّ و انس را نیافریدم‌، جز برای این که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یافته و به من نزدیک شوند"). پس او موجودی است مختار و انتخاب‌گر، اگر حق‌ّ را پذیرفت به پاداش نیک می‌رسد و اگر باطل را انتخاب کرد به عذاب‌. قرآن کریم از قول خود جن‌ّ نقل می‌فرماید: "و این که در میان ما، افرادی صالح و افرادی غیر صالحند و ما گروه‌های متفاوتی هستیم‌."(جن‌،11) بنابراین‌، شیطان مکلّف است که توبه کند و ایمان به خداوند و انبیأ الهی داشته باشد; هر چند از برخی آیات استفاده می‌شود که او ایمان زبانی به خداوند و وحدانیت او و یا ایمان به روز قیامت نیز دارد; مثلاً وعده‌های خداوند را حق‌ّ می‌داند (ابراهیم‌،22)، از پروردگار عالمیان بیم دارد و از کفر بی‌زار است (حشر،16 و انفال‌،48)، قسم به عزّت خداوندی خورد و از او تا روز قیامت‌، برای گمراه کردن مردم مهلت می‌طلبد(ص‌،79ـ82); لیکن او در آن آزمون الهی‌، در مقابل حق‌ّ، تکبّر کرده و نافرمانی خود را نیز توجیه کرد و در عمل بی‌ایمانی خود را ثابت کرد. ]ملاحظه کنید: (حجر،33); (اعراف‌،12)[ و چنان پست و مطرود شد که او را از قرب حق بیرون راندند و رجیم شد و همه این‌ها به سوء اختیار و بداندیشی او برمی‌گردد.(رجوع کنید به‌: معارف قرآن (خداشناسی ـ کیهان‌شناسی ـ انسان‌شناسی‌)، محمد تقی مصباح یزدی‌، ج (1ـ3)، ص 295ـ301، انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌;.) 2. این که شیطان توبه کند و مجدداً به عبادت خداوند پرداخته و از وسوسه‌گری و اغوا و گمراهی دست بردارد و جزء مقرّبان درگاه حق‌ّ گردد، امری است که "امکان عقلی‌" و ذاتی دارد، یعنی "عقل‌"، چنین چیزی را محال نمی‌داند که شیطان دوباره در صف ملائکه قرار گیرد، خصوصاً با توجه به نکته فوق‌، که او موجودی مکلّف است ولیکن توبه و قرب او به حق‌ّ، در عمل محقق نخواهد شد; زیرا با توجه به علم خداوند متعال به روحیه استکباری او، خبر از عدم توبه و هدایت او داده است او را تا روز قیامت مورد لعنت خویش قرار داده "وَ إِن‌َّ عَلَیْکَ اللَّعْنَة‌َ إِلَی‌َ یَوْم‌ِ الدِّین‌ِ ;(حجر،35) و لعنت (و دوری از رحمت حق‌) تا روز قیامت بر تو خواهد بود." و خداوند با تأکید فراوان او و پیروانش را اهل جهنّم خوانده و می‌فرماید: "به حق سوگند و حق می‌گویم که جهنّم را از تو و هر کدام از آنان که از تو پیروی کند، پُر خواهم کرد."(ص‌،84ـ85) و هیچ معصیتی از هیچ کس سر نمی‌زند، مگر آن که اغوا و وسوسه‌ی شیطان در آن نقش دارد و در حقیقت‌، شیطان ریشه تمامی فسادها و معصیت‌ها است‌; در نتیجه همه لعنت‌ها وبال‌ها، حتی همان مقداری که به خود گنه‌کاران متوجه است‌، به او نیز بر می‌گردد.(تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ج 12، ص 159، اسماعیلیان‌.) بنابراین‌، هر چند راه بازگشت دارد ولی توان و قابلیت برگشت را از خود سلب کرده‌.