چرا خداوند به ابلیس مهلت داد؟

"ابلیس‌" قبل از گمراهی و سرپیچی از فرمان خداوند متعال‌، در زمرة عبادت کنندگان و مقربان درگاه خداوند متعال بود و در این راستا مدت‌های طولانی به پرستش خداوند متعال مشغول بود; بعد از گمراهی و سرپیچی‌، خداوند او را تا مدت معینی‌، مهلت داد. اساساً، انسان‌ها در راستای حرکت به سوی کمال در دنیا، همواره در معرض آزمایش و امتحان هستند (آزمایشی که وسیله پرورش و تکامل انسان‌ها است‌) و آزمایش جز در برابر دشمنان سرسخت و طوفان‌ها و بحران‌ها امکان‌پذیر نیست و گفته‌اند که فرماندهان و سربازان ورزیده و نیرومند کسانی هستند که در جنگ‌های بزرگ و رزمایش‌های سخت درگیر بوده‌اند و هر چه این آزمایش‌ها سخت باشد، انسان ورزیده‌تر و پخته‌تر می‌شود، با وجود ابلیس در مسیر تکامل انسان تنور آزمایش و امتحان انسان‌ها داغ‌تر شده است‌. افزون بر آن‌چه گذشت‌، اصولاً امکان توبه و اعتذار، بشارت به انسان‌ها، تحقق وعید الهی‌، امتحان بندگان‌، مقتضای سنت اختیار و... جزء علل و حکمت‌های امهال و مهلت دادن خداوند به ابلیس به شمار می‌آید. و دیگر آن که اساساً هدایت‌، عمل حق‌، اطاعت و امثال آن وقتی محقق می‌شود که گمراهی‌، باطل‌، معصیت و... نیز در کنار آن‌ها وجود داشته باشد، و نیز وقتی دعوت به حق تمام و کامل است که به باطل هم دعوت باشد، وقتی صراط مستقیمی بوجود می‌آید که در کنار آن صراط غیر مستقیمی هم باشد.(ر.ک‌: البرهان‌، سید هاشم بحرانی‌، ج 1، ص 174ـ177، انتشارات بنیاد بعثت‌، تهران‌.) خداوند متعال درباره وجود آزمایش و امتحان برای انسان‌ها می‌فرماید: "لِیَمِیزَ اللَّه‌ُ الْخَبِیث‌َ مِن‌َ الطَّیِّب‌ِ وَیَجْعَل‌َ الْخَبِیث‌َ بَعْضَه‌ُو عَلَی‌َ بَعْض‌ٍ فَیَرْکُمَه‌ُو جَمِیعًا فَیَجْعَلَه‌ُو فِی جَهَنَّم‌...;(انفال‌،37) ]این‌ها همه‌[ به خاطر آن است که خداوند ]می‌خواهد[ ناپاک را از پاک جدا سازد، و ناپاک‌ها را روی هم بگذارد، و همه را متراکم سازد و یکجا در دوزخ قرار دهد... ." و در جای دیگر می‌فرماید: "...و این‌ها ]آزمایش‌ها[ برای این است که خداوند، آن‌چه در سینه‌هایتان پنهان دارید، بیازماید، و آن‌چه را در دل‌های شما ]از ایمان‌[ است خالص گرداند، و خداوند از آن چه در درون سینه‌هاست‌، با خبر است‌."(آل‌عمران‌،154) اساساً رابطه ابلیس با انسان‌ها در حقیقت یک امر تکوینی است‌. بنابراین‌، نظام سعادت و شقاوت و ثواب و عقاب بشر اصولاً بر اساس امتحان و ابتلاء مبتنی است تا انسان‌ها همواره در بین خیر و شر و سعادت و شقاوت قرار گیرند و به اختیار خود با در نظر گرفتن نتیجه هر گونه خواست عمل کند. پس مهلت دادن خداوند متعال به شیطان در راستای اهداف و منافع انسان‌ها بوده است‌. از طرفی‌، گر چه خداوند به شیطان مهلت داده‌; ولی از سویی خود خداوند و فرشتگان او و پیامبران و جانشینان او و بندگان صالحش را تا روز قیامت مهلت داده که انسان را به سوی راه مستقیم و کارهای پسندیده هدایت کنند و شیطان و ابلیس را نیز به عنوان دشمن وگمراه کنندة انسان‌ها معرفی کرده است‌; "شیطان شما را وعدة فقر و تهیدستی می‌دهد و به فحشا ]و زشتی‌ها[ امر می‌کند... ."(بقره‌،268) و ایمان را محبوب دل انسان کرده و آن را در دل‌ها زینت داده است‌;(حجرات‌،7) و...(ر.ک‌: المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، ج 12، ص 157ـ174، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم / تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 19، ص 345ـ348، دارالکتب الاسلامیة‌، تهران‌.)