ابلیس کیست‌؟ شیطان کیست‌؟

در متون اسلامی دو عنوان "ابلیس‌" و "شیطان‌" فراوان به کار رفته است‌. "ابلیس‌" اسم خاص و همان است که با امر خداوند بر سجده بر حضرت آدم‌غ مخالفت نمود و از سجده بر حضرت آدم امتناع ورزید. با این که 6 هزار سال خدا را عبادت کرده بود، به جهت تکبّر ورزیدن در برابر خداوند متعال‌، از درگاه الهی رانده شد.(ر.ک‌: نهج‌البلاغه‌، تحقیق صبحی صالح‌، خطبه 193، خطبه قاصعه‌.) سپس از خداوند خواست تا به او تا روز قیامت مهلت داده‌، او را زنده بدارد. خداوند متعال به او فرمود: تو تا روز معلوم از مهلت داده شدگانی هستی‌. ابلیس‌، به عزّت الهی سوگند یاد کرد که همة بندگان را ـ به جز مخلَصین ـ گمراه خواهم کرد.(حجر، 38 ـ 40) گرچه او این سخن را از روی گمان و تخمین گفت‌; ولی این گمان سرانجام به واقعیت پیوست و مگر اندکی از مؤمنان‌، از ابلیس پیروی کردند (سبأ، 20).(ر.ک‌: تفسیر نمونه‌، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران‌، ج 18، ص 72، دارالکتب الاسلامیة‌.) بنابراین "ابلیس‌" که نام دیگر او "عزازیل‌" است‌، هم اکنون زنده و از "جن‌ّ" هم می‌باشد. در این مورد قرآن‌کریم می‌فرماید: "فَسَجَدُوَّا إِلآَّ إِبْلِیس‌َ کَان‌َ مِن‌َ الْجِن‌ِّ;(کهف‌،50) همگی سجده کردند جز ابلیس که از جن‌ّ بود." "شیطان‌" اسم عام و به معنای هر موجود شرور است که شرارت در او ملکه شده باشد. "ابلیس‌" یکی از مصادیق کامل شیطان است و سر سلسلة شیاطین است‌. شیاطین انسی و جنّی داریم (شیاطین از جنس انسان واز جنس جن‌ّ) در این مورد قرآن‌کریم می‌فرماید: "وَکَذَ َلِکَ جَعَلْنَا لِکُل‌ِّ نَبِی‌ٍّ عَدُوًّا شَیَـَطِین‌َ الاْ ?ًِنس‌ِ وَالْجِن‌ِّ; (انعام‌، 112) این چنین در برابر هر پیامبری‌، دشمنی از شیاطین انس و جن‌ّ قرار دادیم‌."